Capítulo 7

Na época en que adoitaba pasar algúns intres no cemiterio lendo as lápidas da familia, apenas tiña instrución dabondo para poder soletrealas. Malia o seu sinxelo significado, non as entendía moi correctamente, porque lía «Esposa do de arriba» como unha referencia complementaria con respecto á exaltación do meu pai a un mundo mellor; e se algún dos meus defuntos parentes fose sinalado coa indicación de que estaba «abaixo», non teño dúbida de que formaría moi mala opinión daquel membro da familia. Tampouco eran moi exactas as miñas nocións teolóxicas aprendidas no catecismo, porque recordo perfectamente que o consello de que debía «andar do mesmo xeito, durante todos os días da miña vida» me impoñía a obriga de atravesar a vila, desde a nosa casa, nunha dirección determinada, sen desviarme nunca para ir á casa do construtor de carros ou cara ao muíño.

Cando fose maior poríame de aprendiz con Joe, e ata que puidese asumir tal dignidade non debía gozar de certas vantaxes. Por conseguinte, non soamente tiña que axudar na fragua, senón que tamén se algún veciño necesitaba un rapaz para espantar os paxaros, para coller pedras ou para un traballo semellante, inmediatamente dábaseme o emprego. Con todo, a fin de que non quedase comprometida por esas causas a nosa posición elevada, no estante inmediato á cheminea da cociña había un peto, onde, segundo era público e notorio, se gardaban todas as miñas ganancias. Teño a impresión de que talvez servirían para axudar a liquidar a Débeda Nacional, pero constábame que non debía abrigar ningunha esperanza de participar persoalmente daquel tesouro.

Unha tía avoa do señor Wopsle daba clases nocturnas na vila; é dicir, que era unha ridícula anciá, de medios de vida limitados e de mala saúde ilimitada, que adoitaba ir durmir de seis a sete, todas as tardes, en compañía dalgúns raparigos que lle pagaban dous peniques por semana cada un, a cambio de ter a agradable oportunidade de vela durmir. Tiña alugada unha casiña, e o señor Wopsle dispoñía dos cuartos do primeiro piso, onde nós, os alumnos, a oïamos ler en voz alta con acento solemne e terrible, así como, de cando en vez, percibiamos os golpes que daba no teito. Existía a ficción de que o señor Wopsle «examinaba» os alumnos unha vez por trimestre. O que realmente facía en tales ocasións era arremangar os puños, peitear o cabelo cara atrás cos dedos e recitarnos o discurso de Marco Antonio ante o cadáver de César. Inevitablemente seguía a oda de Collins acerca das paixóns, e, ao oíla, eu veneraba especialmente ao señor Wopsle na súa personificación da Vinganza, cando guindaba ao chan con furia a súa espada chea de sangue e tomaba a trompeta coa que ía declarar a guerra, mentres nos dirixía unha mirada de desesperación. Pero non foi entón, senón ao longo da miña vida futura, cando me puxen en contacto coas paixóns e puiden comparalas con Collins e Wopsle, con gran desvantaxe para ambos os cabaleiros.

A tía avoa do señor Wopsle, ademais de dirixir o seu Instituto de Educación, rexía, na mesma estancia, unha tenda de ultramarinos. Non tiña a menor idea dos xéneros que posuía, nin tampouco dos prezos de cada un deles; pero gardada nun caixón había un graxenta caderno que servía de catálogo de prezos, de modo que, grazas a ese oráculo, Biddy realizaba todas as transaccións da tenda. Biddy era a neta da tía avoa do señor Wopsle; e confeso a miña incapacidade para solucionar o problema de cal era o grao de parentesco que tiña co señor Wopsle. Era orfa coma min e tamén como eu foi criada «á man». Con todo, era moito máis notable ca min polas extremidades da súa persoa, xa que o seu cabelo xamais estaba peiteado, nin as súas mans nunca lavadas, e en canto aos seus zapatos, carecían sempre de toda reparación e de tacóns. Tal descrición debe aceptarse coa limitación dun día cada semana, porque o domingo asistía á igrexa moi mellorada.

Moito por min mesmo e máis aínda grazas a Biddy e non á tía avoa do señor Wopsle, loitei considerablemente para abrirme paso a través do alfabeto, coma se este fose unha silveira; e cada unha das letras dábame grandes preocupacións e numerosas rabuñaduras. Por fin atopeime entre aqueles nove ladróns, os nove algarismos, que, segundo me parecía, todas as noites facían canto lles era posible para disfrazarse, a fin de que ninguén os recoñecese á mañá seguinte. Mais para rematar empecei, aínda que con moitas vacilacións e tropezos, a ler, escribir e contar, aínda que nun grao mínimo.

Unha noite estaba sentado no recuncho da cheminea, co meu enceradiño, facendo extraordinarios esforzos para escribirlle unha carta a Joe. Paréceme que iso foi cousa dun ano despois da nosa caza do home polas brañas, porque pasara xa bastante tempo e naquel momento corría o inverno e xeaba. Co alfabeto xunto ao lar e aos meus pés para poder consultar, logrei, nunha ou dúas horas, debuxar esta epístola:

«qe rIdOjO eSpE rOqes tArAsb en Ees pErOqe pRoN topo deReia xuDar chEen ton SerE mOsfE lis es teU pIp.»

Non había ningunha necesidade de comunicarme por carta con Joe, pois hai que ter en conta que estaba sentado ao meu lado e que, ademais, nos achabamos sós. Pero entregueille esta comunicación escrita, co encerado e todo, pola miña propia man, e Joe recibiuna con tanta solemnidade coma se fose un milagre de erudición.

–Magnífico, Pip! –exclamou abrindo canto puido os ollos azuis–. Canto sabes! Fixéchelo ti?

–Máis me gustaría saber –repliquei eu, mirando áo encerado co temor de que a escritura non estaba moi ben aliñada.

–Mira –dixo Joe–. Aquí hai un J e un O moi ben debuxados. Isto sen dúbida di «Joe».

Xamais oín ao meu amigo ler outra palabra que a que acababa de pronunciar; na igrexa, o domingo anterior, observei que sostiña o libro de rezos volto ao revés, coma se lle prestase o mesmo servizo que do dereito. E desexando aproveitar a ocasión, a fin de pescudar se, para ensinar a Joe, tería que empezar polo principio, díxenlle:

–Le o demais, Joe.

–O demais, Pip? –exclamou Joe mirando o encerado con expresión de dúbida–. Un… un J e oito os.

En vista da súa incapacidade para descifrar a carta, eu inclineime cara a el e, coa axuda do meu dedo índice, lina toda.

–É asombroso! –dixo Joe en canto terminei–. Sabes moito.

–E como les «Gargery», Joe? –pregunteille, con modesta expresión de superioridade.

–De ningún xeito.

–Pero supoñamos que o leses.

–Non pode supoñerse –replicou Joe–. Con todo, gústame moito ler.

–De verdade?

–Moito. Dáme un bo libro ou un bo xornal, déixame que sente ante o lume e son home feliz. Meu Deus! –engadiu tras fregar os xeonllos–. Cando se atopa un J e un O e comprende un que aquilo di «Joe», dáse de conta do interesante que é a lectura.

Por estas palabras comprendín que a instrución de Joe estaba aínda na infancia. E, falando do mesmo asunto, pregunteille:

–Cando eras pequeno coma min, Joe, fuches á escola?

–Non, Pip.

–E por que non fuches á escola cando tiñas a miña idade?

–Pois verás, Pip –contestou Joe empuñando o ferro con que adoitaba atizar o lume cando estaba pensativo–, voucho dicir. O meu pai, Pip, deuse á bebida e cando estaba borracho mallaba na miña nai coa maior crueldade. Esta era a única ocasión en que movía os brazos, pois non lle gustaba traballar. Debo engadir que tamén se exercitaba en min, baténdome cun vigor que estaría moito mellor aplicado para golpear o ferro co martelo. Compréndesme, Pip?

–Si, Joe.

–A consecuencia diso, a miña nai e eu escapamos varias veces da casa do meu pai. Logo a miña nai foi traballar, e adoitaba dicirme: «Agora, Joe, si Deus quere, poderás ir á escola, meu fillo.» E quería levarme á escola. Pero o meu pai, no fondo, tiña moi bo corazón e non podía vivir sen nós. Por iso veu á casa en que viviamos e armou tal escándalo na porta que non tivemos máis remedio que ir vivir con el. Pero logo, en canto nos tivo outra vez en casa, volveu pegarnos. E esta foi a causa, Pip –terminou Joe, deixando de remover as brasas e mirándome–, de que a miña instrución estea un pouco atrasada.

Non había dubida ningunha diso, pobre Joe.

–Con todo, Pip –engadiu Joe revolvendo as brasas–, se teño que lle facer xustiza ao meu pai, hei de confesar que tiña moi bo corazón, non che parece?

Eu non o comprendía así, pero gardeime moi ben de dicirllo.

–En fin –engadiu Joe–. Alguén debe coidar de que ferva a ola, porque ela soa non se pon ao lume nin se enche de comida. Non che parece?

Eu estiven conforme con esta opinión.

–Por esta razón, o meu pai non se opuxo a que eu empezase a traballar. Así, pois, tomei o oficio que agora teño, e que tamén era o seu, aínda que nunca o practicou. E traballei bastante, Pip, asegúrocho. Ao cabo dalgún tempo xa estiven en situación de mantelo, e continuei manténdoo ata que morreu dun ataque de perlesía. E tiven a intención de facer gravar sobre a súa tumba: «Acórdate, lector, de que tiña moi bo corazón.»

Joe recitou esta frase con tan manifesto orgullo e satisfacción que lle preguntei se a compuxera el.

–Si –contestoume–. Eu mesmo. Fíxena nun momento, e tan axiña como cando se lle quita dun golpe a ferradura vella a un cabalo. E teño que confesarche que me sorprendeu que se me ocorrese e apenas podía crer que fose cousa miña. Segundo che dicía, Pip, tiña a intención de facer gravar estas palabras na súa tumba, pero como iso custa moito diñeiro, non puiden realizar a miña intención. Ademais, todo o que puidese aforrar necesitábao a miña nai. A pobre tiña moi mala saúde e estaba moi quebrantada. Non tardou moito, a pobriña, en seguir ao meu pai, e moi pronto puido gozar do descanso.

Os ollos de Joe humedecéronse, e fregounos co extremo redondeado do ferro con que atizaba o lume.

–Entón quedei só –engadiu Joe–. Vivía aquí sen compañía de ninguén, e naqueles días coñecín á túa irmá. E podo asegurarche, Pip –dixo mirándome con firmeza, coma se de antemán estivese convencido de que eu non sería da súa opinión–, que a túa irmá é unha muller ideal.

Eu non puiden facer outra cousa que mirar ao lume, pois sentía as maiores dúbidas acerca da xustiza de tal aserto.

–Calquera que sexan as opinións da familia ou do mundo acerca deste asunto, volvo asegurarche, Pip –dixo Joe golpeando coa man a barra de ferro ao pronunciar cada palabra–, que… a túa… irmá… é… unha… muller… ideal.

Eu non puiden dicir máis que:

–Alégrome moito de que así o creas, Joe.

–Tamén me alegro eu –replicou–. E estou satisfeito de pensar así. Que me importa que teña a cara vermella ou un óso máis ou menos?

Eu observei sagazmente que se isto non significaba nada para el, a quen podería importarlle?

–Non hai dúbida –asentiu Joe–. Iso é. Tes razón, rapaz. Cando coñecín á túa irmá falábase de que te criaba «á man». A xente louvábaa moito por esta causa, e eu cos demais. E en canto a ti –engadiu Joe como decidíndose a dicir algo moi desagradable–, se puideses ver o pequeno, fraco e frouxo que eras, non terías moi boa opinión de ti mesmo.

Como estas palabras non me gustaron, díxenlle:

–Non hai por que ocuparse do que eu era, Joe.

–Pero eu si que me ocupaba, Pip –contestou con tenra sinxeleza–. Cando lle ofrecín á túa irmá casar con ela, e á súa vez se manifestou disposta a casar comigo e a vir vivir á fragua, díxenlle: «Trae tamén a ese pobre pícaro, Deus o bendíga.» E engadín: «Na fragua haberá sitio para el.»

Eu boteime a chorar e empecei a pedirlle perdón, botándome ao seu pescozo. Joe abrazoume dicindo:

–Somos moi bos amigos, non é verdade, Pip? Pero non chores, rapaz.

Cando pasou esta escena emocionante, Joe continuou dicindo:

–En fin, Pip, que aquí estamos. Agora, o que convén é que me ensines algo, Pip, aínda que debo advertirche de antemán que son moi duro de chencha, moito. Ademais, é preciso que a señora Gargery non saiba o que facemos. Ti ensinarasme sen que o saiba ninguén. E por que este segredo? Vou dicircho, Pip.

Empuñaba outra vez o ferro de que se servía para atizar o lume e sen o cal imaxino que non podería seguir adiante na súa demostración.

–A túa irmá está entregada ao goberno.

–Entregada ao goberno, Joe?

Sobresalteime porque se me ocorrera a idea vaga, e debo confesar que tamén certa esperanza de que Joe se divorciado da miña irmá en favor dos Lores do Almirantado ou do Tesouro.

–Si, entregada ao goberno –replicou Joe–. Co cal quero dicir ao goberno de ti e de min mesmo.

–Oh!

–E como non é afeccionada a ter alumnos na casa –continuou Joe–, e en particular non lle gustaría que eu me convertese en estudante, por temor a que logo quixese ter máis autoridade que ela, convén ocultarllo. Nunha palabra, temería que me convertese nunha especie de rebelde. Comprendes?

Eu ía replicar cunha pregunta, e xa empezara a articular un «Por que…?», cando Joe me interrompeu:

–Espera un pouco. Sei perfectamente o que vas dicir, Pip. Espera un pouco. Non podo negar que a túa irmá se converteu nunha especie de rei absoluto para ti e para min. E iso desde hai moito tempo. Tampouco podo negar que nos maltrata bastante nos momentos en que se pon furiosa. –Joe pronunciou estas palabras en voz baixa e mirou cara á porta, engadindo–: E non podo menos de confesar que ten a man dura.

Joe pronunciou esta última palabra coma se empezase, polo menos, cunha ducia de «d».

–Que por que non me rebelo? Isto é o que ías preguntarme cando te interrompín, Pip?

–Si, Joe.

–Pois ben –dixo este, tomando o ferro coa man esquerda a fin de acariñar a patilla, ademán que me facía perder todas as esperanzas cando o advertía nel–, a túa irmá é unha muller que ten cabeza, unha magnífica cabeza.

–E que é iso? –preguntei, coa esperanza de poñelo nun apuro.

Pero Joe deume a súa definición con moita maior rapidez da que eu supuxen, e impediume seguir preguntando acerca do particular, contestando, moi resolto:

–Ela.

Fixo unha pausa e engadiu:

–Eu, en cambio, non teño boa cabeza. Polo menos, Pip, e quero falarche con sinceridade, a miña pobre nai era exactamente igual. Pasou toda a súa vida traballando, feita unha escrava, matándose verdadeiramente e sen lograr xamais a tranquilidade na súa vida terrea. Por iso eu temo moito desencamiñarme e non cumprir cos meus deberes con respecto a unha muller, o que talvez ocorrería se tomase eu o mando da casa, pois entón, posiblemente, a miña muller e eu seguiriamos un camiño equivocado, e iso non me proporcionaría ningunha vantaxe. Creme que con toda a miña alma desexaría mandar eu nesta casa, Pip; asegúroche que entón non haberías de temer a Apalpador; gustaríame moito librarte del, pero así é a vida, Pip, e espero que ti non farás moito caso deses pequenos percances.

Malia os poucos anos que eu tiña, a partir daquela noite sentín novos motivos de admiración con respecto a Joe. Desde entón non só eramos iguais, como antes, senón que, desde aquela noite, cando estabamos os dous sentados tranquilamente e eu pensaba nel, experimentaba a sensación de que a imaxe do meu amigo estaba xa albergada no meu corazón.

–Estráñame –dixo Joe levantándose para botar leña ao lume– que malia estar ese reloxo holandés a piques de dar as oito, ela non volva aínda. Espero que a egua do tío Pumblechook non escorregase sobre o xeo nin caese.

A señora Gargery facía, de cando en vez, curtas viaxes co tío Pumblechook os días de mercado, a fin de axudarlle na compra dos artigos de uso doméstico e en todos aqueles obxectos caseiros que requirían a opinión dunha muller. O tío Pumblechook era solteiro e non tiña ningunha confianza na súa criada. O día en que con Joe tivemos a conversa apuntada, era de mercado e a señora Gargery saíra nunha destas expedicións.

Joe reavivou o lume, limpou o fogar e logo achegámonos á porta, coa esperanza de oír a chegada da carruaxe. A noite era seca e fría, o vento sopraba dun modo que parecía cortar o rostro e a xeada era branca e dura. Pensei que calquera persoa podería morrer aquela noite se permanecía nas brañas. E cando logo mirei ás estrelas, considerei o horroroso que sería para un home que se achase en tal situación volver a mirada a elas cando se sentise morrer xeado e advertise que daquela brillante multitude non recibía o máis pequeno auxilio nin a menor compaixón.

–Aí vén a egua –dixo Joe, coma se estivese chea de campás.

En efecto, o choque das súas ferraduras sobre o duro camiño era case musical mentres se aproximaba á casa a un trote máis vivo ca de costume. Sacamos unha cadeira para que a señora Joe se apease comodamente, removemos o lume a fin de que a fiestra da nosa casa se lle aparecese con alegre aspecto e examinamos nun momento a cociña procurando que nada estivese fóra do seu sitio. En canto terminamos estes preparativos, saímos ao exterior abrigados e tapados ata os ollos. Pronto botou pé a terra a señora Gargery e tamén o tío Pumblechook, que se apresurou a cubrir a egua cunha manta, de modo que poucos instantes despois estivemos todos no interior da cociña, traendo connosco tal cantidade de aire frío que parecía suficiente para contrarrestar toda a calor do lume.

–Ben –dixo a señora Joe desabrigándose apresurada e moi excitada, e botando cara ás costas a súa pucha, que pendía dos cordóns–, se este rapaz non se sente cheo de gratitude esta noite, non poderá mostrarse agradecido xamais na vida.

Eu esforceime en exteriorizar todos os sentimentos de gratitude de que era capaz un cativo da miña idade, aínda que carecía en absoluto de informes que me explicasen o porqué de todo aquilo.

–Espero –dixo a miña irmá– que non se desencarreirará. Aínda que hei de confesar que teño algúns temores.

–Ela non é capaz de permitilo, señora –dixo o señor Pumblechook–; é muller que sabe o que ten entre mans.

«Ela»? Mirei a Joe movendo os beizos e as cellas, repetindo silenciosamente «Ela». El imitoume no meu pantomima, e como a miña irmá nos sorprendeu na nosa mímica, Joe pasou o dorso da man polo nariz, con aire conciliador propio de semellante caso, e mirouna.

–Por que me miras así? –preguntou a miña irmá en ton agresivo–. Hai lume na casa?

–Como alguén mencionou unha «ela»… –observou delicadamente Joe.

–Pois supoño que é «ela» e non «el» –replicou a miña irmá–, a non ser que supoñas que a señorita Havisham é un home. Capaz serías de supoñelo.

–A señorita Havisham, da cidade? –preguntou Joe.

–Hai algunha señorita Havisham na vila? –replicou a miña irmá–. Quere que se lle mande a ese raparigo para que vaia xogar á súa casa. E, naturalmente, irá. E o mellor que poderá facer é xogar alí –explicou a miña irmá meneando a cabeza ao mirarme, coma se quixese infundirme os ánimos necesarios para que me mostrase extremadamente alegre e xoguetón–. Pero se non o fai, vaime atopar a min.

Eu oíra mencionar á señorita Havisham, da cidade, como muller de carácter moi triste e inmensamente rica, que vivía nunha casa enorme e tétrica, fortificada contra os ladróns, e que naquel edificio levaba unha vida de encerro absoluto.

–Vaites! –observou Joe, asombrado–. Non podo explicarme como é posible que coñeza a Pip.

–Parvo! –exclamou a miña irmá–. Quen che dixo que o coñece?

–Alguén –replicou suavemente Joe– mencionou o feito de que ela quería que fose o rapaz alí para xogar.

–E non é posible que lle pregunte ao tío Pumblechook se coñece algún rapaz para que vaia a xogar á súa casa? Non pode ser que o tío Pumblechook sexa un dos seus arrendatarios e que algunhas veces, non direi se cada trimestre ou cada medio ano, porque iso talvez sería demasiado, pero se algunhas veces, vai alí pagar a súa renda? E non podería, entón, preguntar ela ao tío Pumblechook se coñece algún raparigo para que vaia xogar á súa casa? E como o tío Pumblechook é home moi considerado e que sempre nos recorda cando pode facernos algún favor, aínda que ti non o creas, Joe –engadiu en ton de profundo reproche, coma se o meu amigo fose o máis desnaturalizado dos sobriños–, nomeou a este raparigo, que está dando saltos de alegría –cousa que, segundo declaro solemnemente, eu non facía de ningún xeito e polo cal fun sempre unha escrava.

–Ben dito! –exclamou o tío Pumblechook–. Falaches moi ben. Agora, Joe, xa coñeces o caso.

–Non, Joe –engadiu a miña irmá, aínda en ton de reproche, mentres el pasaba o dorso da man polo nariz, con aire de querer escusarse–, aínda que creas o contrario, non coñeces o caso. É posible que o imaxines, pero aínda non sabes nada, Joe. E digo que non o sabes porque ignoras que o tío Pumblechook, con maior amabilidad e maior bondade da que podo expresar, con obxecto de que o rapaz faga a súa fortuna indo á casa da señorita Havisham, prestouse a levalo esta mesma noite á cidade, na súa propia carruaxe, para que durma na súa casa e levalo mañá pola mañá á casa da señorita Havisham, deixándoo nas súas mans. Pero que fago? –exclamou a miña irmá quitando a pucha con repentina desesperación–. Aquí estou falando sen parar, mentres o tío Pumblechook espera e a egua se arrefria na porta, sen pensar que ese rapaz está cheo de sucidade.

Ditas estas palabras, botouse sobre min coma unha aguia sobre un cabrito, e a partir daquel momento o meu rostro foi mergullado varias veces en auga, enxaboado, sobado, secado con toallas, aporreado, atormentado e rascado ata que case perdín o sentido. E aquí vén ben observar que talvez son a persoa que coñece mellor, no mundo enteiro, o efecto desagradable dun anel de voda cando roza brutalmente contra un corpo humano.

Cando terminaron as miñas ablucións vinme obrigado a poñer roupa branca, moi amidonada, dentro da cal quedei como un penitente nun saco, e logo o meu traxe de cerimonia, teso e horrible. Entón fun entregado ao señor Pumblechook, que me recibiu formalmente, coma se fose un sheriff, e que se apresurou a colocarme o discurso que había tempo desexaba pronunciar.

–Rapaz, has de sentir eterna gratitude cara a todos os teus amigos, pero moi especialmente cara aos que te criaron «a man».

–Adeus, Joe!

–Deus te bendiga, Pip!

Ata entón nunca me separara del, e, por mor dos meus sentimentos e tamén do xabón que aínda enchía os meus ollos, nos primeiros momentos de estar no coche non puiden ver sequera o resplandor das estrelas. Estas escintilaban unha a unha, sen derramar ningunha luz sobre as preguntas que eu me dirixía tratando de pescudar por que tería que xogar na casa da señorita Havisham e a que xogos tería que dedicarme naquel lugar.