Capítulo 13

Foi unha proba para os meus sentimentos cando, ao día seguinte, vin que Joe poñía o seu traxe do domingo para acompañarme á casa da señorita Havisham. Aínda que el cría necesario poñer o traxe das festas, non me atrevín a dicirlle que tiña moito mellor aspecto co de faena, e máis aínda pechei os beizos porque me dei de conta de que se resignaba a sufrir a incomodidade do seu traxe novo exclusivamente no meu beneficio e que tamén por min puxo o pescozo tan reso que o cabelo do cocote lle quedou ourizado coma se fose un moño de plumas.

Encamiñámonos á cidade, precedéndonos a miña irmá, que ía connosco e quedaría na casa do tío Pumblechook, onde poderiamos recollela en canto terminásemos coas nosas elegantes «señoritas», modo de mencionar a nosa ocupación, do que Joe non puido augurar nada bo. A fragua quedou pechada por todo aquel día, e, sobre a porta, Joe escribiu con xiz, como adoitaba facer nas rarísimas ocasións en que a abandonaba, a palabra «Hausente», acompañada polo debuxo imperfecto dunha frecha que se supoñía disparada na dirección que el tomara.

Chegamos á casa do tío Pumblechook. A miña irmá levaba un enorme gorro de castor e un cesto moi grande de palla trenzada, un par de zocos, un chal de reposto e un paraguas, aínda que o día era moi fermoso. Non sei exactamente se levaba todo isto por penitencia ou por ostentación; pero inclínome a crer que o exhibía para dar a entender que posuía aqueles obxectos do mesmo xeitoque Cleopatra, a outra célebre soberana, podía exhibir a súa riqueza transportada por un longo e brillante cortexo.

Na casa do tío Pumblechook, a miña irmá separouse de nós. Como entón eran case as doce da mañá, Joe e eu encamiñámonos directamente á casa da señorita Havisham. Estella abriu a porta como de costume, e, no momento en que a viu, Joe quitou o chapeu e pareceu sopesalo con ambas as mans, coma se tivese algunha razón urxente para apreciar con exactitude unha diferenza de peso dun cuarto de onza.

Estella apenas se fixou en nós, pero guiounos polo camiño que eu coñecía tan ben; eu seguíaa inmediatamente, e Joe pechaba a marcha. Cando mirei a este mentres iamos polo corredor, vin que aínda sopesaba o seu chapeu co maior coidado e nos seguía a longos pasos, aínda que andando no bico dos pés. Estella díxome que debiamos entrar os dous, de modo que eu tomei a Joe pola manga da súa chaqueta e leveino á presenza da señorita Havisham. A dama estaba sentada á mesa do toucador, e inmediatamente volveu os ollos cara a nós.

–Oh! –dixo a Joe–. É vostede o marido da irmá deste rapaz?

Xamais imaxinara ao meu querido Joe tan distinto de si mesmo ou tan parecido a unha ave extraordinaria, en pé como estaba, mudo, co seu moño de plumas ourizadas e a boca desmesuradamente aberta.

–É vostede o marido –repetiu a señorita Havisham– da irmá deste rapaz?

A situación agravábase, pero durante toda a entrevista, Joe persistiu en dirixirse a min, no canto de facelo á señorita Havisham.

–Cando casei coa túa irmá, Pip –observou Joe con ton expresivo, confidencial e á vez moi cortés– foi coa idea de ser o seu marido; ata entón fun un home solteiro.

–Oia! –dixo a señorita Havisham–. Creo que vostede criou este rapaz con intención de facelo o seu aprendiz. É así, señor Gargery?

–Xa sabes, Pip –replicou Joe– que sempre fomos bos amigos e que xa conviñemos que traballariamos xuntos, e mesmo que iriamos cazar lavercas. Ti non puxeches nunca inconvenientes a traballar entre o fume e o lume, aínda que talvez os demais non se mostraron nunca conformes con iso.

–Seica o rapaz manifestou o seu desagrado?– preguntou a señorita Havisham–. Gústalle o oficio?

–Xa che consta perfectamente, Pip –replicou Joe co mesmo ton confidencial e cortés–, que este foi sempre o teu desexo. Creo que nunca has ter inconveniente en traballar comigo, Pip.

Foi completamente inútil que eu intentase darlle a entender que debía contestar á señorita Havisham. Cantos máis acenos lle facía eu, máis persistía en falarme dun modo confidencial e cortés.

–Trouxo vostede o seu contrato de aprendizaxe? –preguntou a señorita Havisham.

–Xa sabes, Pip –replicou Joe coma se esta pregunta fose pouco razoable–, que ti mesmo me viches gardar os papeis no chapeu, e sabes moi ben que continúan nel.

Dito isto, sacounos e entregounos non á señorita Havisham, senón a min. Pola miña banda, temo que entón me avergoñei do meu bo amigo. E, en efecto, avergoñeime del ao ver que Estella estaba xunto ao respaldo da butaca da señorita Havisham e que miraba con ollos riseiros e burlóns. Tomei os papeis de mans do meu amigo e entregueinos á señorita Havisham.

–Vostede non esperaba que o rapaz recibise ningunha recompensa? –preguntou a señorita Havisham mentres examinaba os papeis.

–Joe –exclamei, en vista de que el non daba ningunha resposta–, por que non contestas?

–Pip –replicou Joe, en aparencia desgustado–, creo que entre ti e eu non hai que falar diso, posto que xa sabes que a miña contestación ha de ser negativa. E como xa o sabes, Pip, para que hei de repetircho?

A señorita Havisham mirouno, dándose conta de quen era realmente Joe mellor do que eu mesmo imaxinaría, e tomou unha bolsa da mesa que estaba ao seu lado.

–Pip gañou unha recompensa aquí –dixo–. É esta. Nesta bolsa hai vinte e cinco guineas. Dállas ao teu mestre, Pip.

Coma se a estraña estancia e a non menos estraña persoa que a ocupaba o trastornasen por completo, Joe persistiu en dirixirse a min.

–Iso é moi xeneroso pola túa banda, Pip –dixo–. E aínda que non esperase nada diso, non deixo de agradecelo como merece. E agora, rapaz –engadiu, e deume a sensación de que esta expresión familiar era dirixida á señorita Havisham–. Agora, rapaz, poderemos cumprir co noso deber. Ti e eu poderemos cumprir noso deber un con outro e tamén para cos demais, grazas ao teu espléndido agasallo.

–Adeus, Pip –dixo a señorita Havisham–. Acompáñaos, Estella.

–Teño que volver outra vez, señorita Havisham? –preguntei.

–Non. Gargery é agora o teu mestre. Faga o favor de achegarse, Gargery, que quero dicirlle unha cousa.

Mentres eu atravesaba a porta, o meu amigo achegouse á señorita Havisham, que lle dixo a Joe con voz clara:

–O rapaz portouse moi ben aquí, e esta é a súa recompensa. Espero que vostede, como home honrado, non esperará outra nin nada máis.

Non sei como saíu Joe da estancia, pero o que si sei é que cando o fixo se dispuxo a subir a escaleira no canto de baixala, xordo a todas as indicacións, ata que fun na súa busca e o collín. Un minuto despois estabamos na parte exterior da porta, que quedou pechada, e Estella marchou. Cando de novo estivemos á luz do día, Joe apoiouse na parede e exclamou:

–É asombroso!

E alí repetiu varias veces esta palabra con algúns intervalos, ata o punto de que empecei a temer que non puidese recobrar a claridade das súas ideas. Por fin prolongou a súa observación, dicindo:

–Asegúroche, Pip, que é asombroso.

E así, gradualmente, volvemos conversar de asuntos correntes e emprendemos o camiño de regreso. Teño razóns para crer que o intelecto de Joe se aguzou grazas á visita que acababa de facer e que no noso camiño cara á casa do tío Pumblechook inventou unha sutil estrataxema. Convencinme disto polo que ocorreu na sala do señor Pumblechook, onde, ao presentarnos, a miña irmá estaba conferenciando con aquel detestado comerciante en grans e sementes.

–Que? –exclamou a miña irmá dirixíndose inmediatamente aos dous–. Que vos sucedeu? Estráñame moito que vos dignedes volver á nosa pobre compañía.

–A señorita Havisham –contestou Joe mirándome en fite e coma se fixese un esforzo para recordar– insistiu moito en que presentásemos a vostedes… Oe, Pip: dixo cumprimentos ou respectos?

–Cumprimentos –contestei eu.

–Iso pensaba –dixo Joe–. Pois ben, que presentásemos os seus cumprimentos á señora Gargery.

–Pouco me importa iso –observou a miña irmá, aínda que, con todo, compracida.

–Dixo tamén que desexaría –engadiu Joe mirándome de novo e en aparencia facendo esforzos por recordar– que se o estado da súa saúde llo permitise… Non é así, Pip?

–Si. Lamentaba que non tivera o pracer… –engadín.

–… de gozar da compañía das señoras –dixo Joe dando un longo suspiro.

–En tal caso –exclamou a miña irmá dirixindo unha mirada xa máis suave ao señor Pumblechook–, puido ter a cortesía de mandarnos primeiro esta mensaxe. Pero, en fin, vale máis tarde que nunca. E que lle deu ao rapaz?

A señora Joe dispoñíase a dar solta ao seu mal xenio, pero Joe continuou dicindo:

–O que deu, déullelo aos seus amigos. E polos seus amigos, segundo nos explicou, quería indicar á súa irmá, a señora de J. Gargery. Estas foron as súas palabras: «á señora de J. Gargery». Talvez –engadiu– ignoraba si o meu nome era Joe ou Jorge.

A miña irmá mirou ao señor Pumblechook, quen pasou as mans con suavidade polos brazos da súa butaca e moveu afirmativamente a cabeza, devolvéndolle a mirada e dirixindo a vista ao lume, coma se de antemán estivese informado de todo.

–E canto vos deu? –preguntou a miña irmá rindo, si, rindo de verdade.

–Que lles parecen a vostedes –preguntou Joe– dez libras?

–Pareceríanos –contestou secamente a miña irmá– que está ben. Non é demasiado, pero está ben.

–Pois, en tal caso, podo dicir que é máis que iso.

Aquel desvergonzado impostor de Pumblechook moveu deseguido a cabeza de arriba abaixo e, fregando suavemente os brazos da butaca, exclamou:

–É máis.

–O cal quere dicir… –articulou a miña irmá.

–Si, así é –replicou Pumblechook–, pero espera un pouco. Adiante, Joe, adiante.

–Que lles parecerían a vostedes –continuou Joe– vinte libras esterlinas?

–Pareceríanos –contestou a miña irmá– que é unha cifra moi bonita.

–Pois ben –engadiu Joe–, son máis de vinte libras.

Aquel abxecto hipócrita de Pumblechook afirmou de novo coa cabeza e botouse a rir, dándose importancia e dicindo:

–É máis, é máis. Adiante, Joe.

–Pois, para terminar –dixo Joe, moi satisfeito e tendendo a bolsa á miña irmá–, digo que aquí hai vinte e cinco libras.

–Son vinte e cinco libras –repetiu aquel lercho de Pumblechook, levantándose para estreitar a man da miña irmá–. E non é máis do que ti mereces, segundo eu mesmo diría en canto me preguntasen a miña opinión, e desexo que goces deste diñeiro.

Si aquel vilán se interrompese entón, o seu caso sería xa desagradable dabondo; pero aumentou aínda o seu pecado apresurándose a tomarme baixo a súa custodia con tal expresión de superioridade que deixou moi atrás toda a súa criminal conduta.

–Agora, Joe e señora –dixo o señor Pumblechook colléndome polo brazo e por encima do cóbado–, teñan en conta que eu son unha desas persoas que sempre acaban o que comezaron. Este rapaz ha de empezar a traballar canto antes. Este é o meu sistema. Canto antes.

–Xa sabe, tío Pumblechook –dixo a miña irmá mentres agarraba a bolsa do diñeiro– que lle estamos profundamente agradecidos.

–Non vos preocupedes por min –replicou aquel diabólico tratante en grans–. Un pracer é un pracer, en calquera parte do mundo. Pero en canto a este rapaz, non hai máis remedio que facelo traballar. Xa dixen que me ocuparía diso.

Os xuíces estaban sentados na sala do tribunal, que se achaba a pouca distancia, e no acto fomos todos alí con obxecto de formalizar o meu contrato de aprendizaxe ás ordes de Joe. Digo que fomos, pero en realidade fun empuxado por Pumblechook do mesmo xeito que se acabase de roubar unha bolsa ou de incendiar uns feixes de herba. A impresión xeral do tribunal foi a de que acababan de collerme in fraganti, porque cando o señor Pumblechook me deixou ante os xuíces oín que alguén preguntaba: «Que fixo?», e outros replicaban: «É un rapaz moi novo, pero ten cara de malo, non é verdade?» Unha persoa de aspecto benévolo ata me deu un folleto adornado cun gravado ao buxo que representaba un mozo de mala conduta, rodeado de grillóns, e cuxo título daba a entender que era «PARA LER NO MEU CALABOZO».

A sala era un lugar moi raro, segundo me pareceu, con bancos bastante máis altos que os da igrexa. Estaba chea de xente que contemplaba o espectáculo coa maior atención, e en canto aos poderosos xuíces, un deles coa cabeza empoada, reclinábanse nos seus asentos cos brazos cruzados, tomaban café, durmiñaban e escribían ou lían os xornais. Nas paredes había algúns retratos negros e brillantes que, co meu pouco gusto artístico, me pareceron unha composición de tortas de améndoas e de tafetá. Nun recuncho asinaron e testemuñaron os meus papeis, e así quedei convertido en aprendiz. Mentres tanto, o señor Pumblechook tívome collido coma se xa estivese en camiño do cadalso e naquel momento cubríronse todas as formalidades preliminares.

En canto saímos e me vin libre dos rapaces que se entusiasmaron coa esperanza de verme torturado publicamente e que pareceron sufrir un gran desencanto ao notar que os meus amigos saían comigo, volvemos á casa do señor Pumblechook. Alí, a miña irmá púxose tan excitada por mor das vinte e cinco guineas, que nada lle pareceu mellor que celebrar unha comida no Oso Azu1 con aquela ganga, e que o señor Pumblechook, na súa carruaxe, fose buscar aos Hubble e ao señor Wopsle.

Así se conveu, e eu pasei o día máis desagradable e triste da miña vida. En efecto, aos ollos de todos, eu non era máis que unha persoa que lles amargaba a festa. E, para empeorar as cousas, cada vez que non tiñan nada mellor que facer, preguntábanme por que non me divertía. En tales casos non tiña máis remedio que asegurarlles que me divertía moito, aínda que Deus sabe que non era certo.

Con todo, eles esforzáronse en pasar ben o día, e lográrono bastante. O lercho de Pumblechook, exaltado ao papel de autor da festa, ocupou a cabeceira da mesa, e cando se dirixía aos demais para falarlles de que eu fora posto ás súas ordes e de que, segundo as regras establecidas, sería condenado a prisión no caso de que xogase aos naipes, bebese licores fortes, me deitase a hora avanzada, fose con malas compañías ou ben me entregase a outros excesos que, a xulgar polas fórmulas estampadas nos meus documentos, podían considerarse xa como inevitables, en tales casos obrigábame a sentar nunha cadeira ao seu lado, con obxecto de ilustrar as súas observacións.

Os demais recordos daquel gran festival son que non me quixeron deixar que me durmise, senón que, en canto vían que inclinaba a cabeza, espertábanme ordenándome que me divertise. Ademais, a hora avanzada da velada, o señor Wopsle recitounos a oda de Collins e guindou con tal forza ao chan a espada tinguida en sangue, que acudiu inmediatamente o camareiro dicindo:

–Os hóspedes que hai no cuarto de abaixo envíanlles os seus saúdos e róganlles que non fagan tanto ruído.

Cando tomamoa o camiño de regreso estaban todos tan contentos que empezaron a cantar a un tempo. O señor Wopsle tomou ao seu cargo o acompañamento, asegurando con voz tremenda e forte, en contestación á pregunta que o tenor lle facía na canción, que el era un home en cuxa cabeza flotaban ao vento as mechas brancas e que, entre todos os demais, el era o peregrino máis débil e fatigado. Finalmente, recordo que cando me metín na miña cama me sentía moi desgraciado e convencido de que nunca me gustaría o oficio de Joe. Antes gustárame, pero agora xa non.