Capítulo 15

Como era maior de máis para concorrer á sala da tía avoa do señor Wopsle, terminou a miña educación ás ordes daquela absurda señora. Iso non ocorreu, con todo, ata que Biddy me transmitiu todos os seus coñecementos, desde o catálogo de prezos ata unha canción cómica que un día comprou por medio penique. Apenas tiña significado para min, pero, con todo, no meu desexo de adquirir coñecementos, aprendina de memoria coa maior gravidade.

A canción empezaba: “Cando fun a Londres, señores, tralará, tralará, verdade que estaba moi moreno?, tralará, tralará.”

Logo, a fin de aprender máis, propúxenlle ao señor Wopsle que me ensinase algo, cousa á que el accedeu bondadosamente. Con todo, resultou que só me aceptou a título de figura muda nas súas recitacións dramáticas, con obxecto de contradicirme, de abrazarme, de chorar sobre min, de agarrarme, de darme puñaladas e de golpearme de distintos modos. En vista disto, desistín moi pronto de continuar o curso, aínda que con bastante presteza para evitar que o señor Wopsle, na súa furia poética, me dese unha boa malleira.

Canta instrución puiden adquirir tratei de comunicala a Joe. Isto di tanto no meu favor que, en conciencia, non podo deixar de explicalo. Eu desexaba que Joe fose menos ignorante e menos ordinario, para que resultase máis digno da miña compañía e menos merecedor dos reproches de Estella.

A vella batería das brañas era o noso lugar de estudo, e un anaco de lousa rota e un pedaciño de lapis eran o instrumental instrutivo. Joe engadía a todo iso unha pipa de tabaco. Observei moi pronto que Joe era incapaz de recordar nada dun domingo a outro, ou de adquirir, grazas ás miñas leccións, algunha instrución. Con todo, el fumaba a súa pipa na batería con aire máis intelixente que noutro lugar calquera, mesmo con aspecto de home instruído, coma se se considerase en camiño de facer grandes progresos. E creo que verdadeiramente os facía o pobre e querido Joe.

Era agradable e apracible divisar as velas sobre o río, que pasaban máis aló das gabias, e algunhas veces, na marea baixa, parecían pertencer a embarcacións afundidas que aínda navegaban polo fondo da auga. Sempre que observaba as embarcacións que había no mar coas velas estendidas, recordaba a señorita Havisham e a Estella; e cando a luz daba de lado nunha nube, nunha vela, na lomba verde dun outeiro ou na liña de auga do horizonte, ocorríame o mesmo. A señorita Havisham, Estella, a casa estraña da primeira e a singular vida que ambas levaban parecían ter que ver con todo o que fose pintoresco.

Un domingo, cando Joe, gozando da súa pipa, se oufanara de ter o caletre moi duro e eu o deixara tranquilo por aquel día, quedei tendido no chan por algún tempo e co queixo na man, e parecíame descubrir pegadas da señorita Havisham e de Estella por todos os lados, no ceo e na auga, ata que por fin resolvín comunicarlle a Joe un pensamento que había tempo que albergaba na cabeza.

–Joe –dixen–: crees que debería facerlle unha visita á señorita Havisham?

–Para que, Pip? –contestou Joe, reflexionando con lentitude.

–Para que, Joe? Para que se fan as visitas?

–Algunhas visitas talvez si –contestou Joe–, pero, con todo, non contestaches a miña pregunta, Pip. Con respecto a visitar á señorita Havisham, creo que ela imaxinaría que queres algo ou que esperas algunha cousa dela.

–Non comprendes que xa llo advertiría antes, Joe?

–Desde logo, podes facelo –contestou o meu amigo–, e talvez ela o crea, aínda que tamén pode non crelo.

Joe pensou que dea no cravo, e eu abundaba na súa opinión. Deulle dúas ou tres chupadas á pipa e engadiu:

–Xa ves, Pip. A señorita Havisham portouse moi ben contigo. E cando che entregou o diñeiro, chamoume para dicirme que xa non había que esperar nada máis.

–Iso é, Joe. Eu oíno tamén.

–Nada máis –repetiu Joe con certa énfase.

–Si, Joe; dígoche que o oín.

–O cal significa, Pip, que para ela terminou todo e que en diante has de seguir un camiño completamente distinto.

Eu opinaba igual que el, e en nada me consolaba que Joe o crese así.

–Pero oe, Joe

–Escóitote.

–Estou xa no primeiro ano da miña aprendizaxe, e desde o día en que empecei a traballar non lle fun dar as grazas á señorita Havisham nin lle demostrei que me acordo dela.

–Isto é verdade, Pip. E como non podes presentarlle como regalo unha colección de ferraduras, en vista de que ela non podería utilizalas…

–Non me refiro a esta clase de recordos, Joe; nin falo tampouco de ningún agasallo.

Pero Joe pensaba entón na conveniencia de facer un agasallo, e engadiu:

–Talvez poderías regalarlle unha cadea nova para a porta principal ou, quizais, unha ou dúas grosas de parafusos para que os use onde mellor lle conveña. Tamén algún obxecto de fantasía, como un garfo para facer torradas, ou unhas grellas.

­–Díxenche que non quero ningún agasallo, Joe –interrompino.

–Pois ben –dixo Joe–. Se eu estivese no teu lugar, Pip, tampouco pensaría en regalarlle nada. Desde logo, non o faría. De que serve unha cadea para a porta, se a pobre señora non se deita nunca? Tampouco me parecen convenientes os parafusos, nin o garfo para as torradas. Por outra banda…

–Meu querido Joe –exclamei desesperado e agarrándome á súa chaqueta–. Non sigas. Repítoche que xamais tiven a intención de facerlle un agasallo á señorita Havisham.

–Non, Pip –contestou satisfeito, coma se lograse convencerme–. Dígoche que tes razón.

–Así é, Joe. O único que quería dicirche é que, como agora non temos moito traballo, poderías darme un permiso de medio día, mañá mesmo, e así iría á cidade a visitar á señorita Est… Havisham.

–Paréceme –dixo Joe con gravidade– que o nome desta señorita non é Esthavisham, a non ser que se volvesen bautizar.

–Xa o sei, xa o sei. Trabuqueime. E que che parece, Joe?

Joe manifestouse conforme, pero tivo o maior empeño en dar a entender que se non me recibían cordialmente ou non me invitaban a repetir a miña visita, senón que se aceptaba tan só como expresión de gratitude por un favor recibido, aquela viaxe non debería intentarse outra vez. Eu prometín conformarme con estas condicións.

Joe tiña un obreiro, ao que pagaba semanalmente, chamado Orlick. Aseguraba que o seu nome de pía era Dolge, cousa imposible de toda imposibilidade, pero era tan testán que, segundo creo, non estaba enganado acerca do particular, senón que deliberadamente lle impuxo este nome á xente do pobo como afronta cara á súa comprensión. Era un home de anchos ombreiros, solto de membros, moreno, de gran forza, que xamais se daba présa por nada e que sempre andaba inclinado. Parecía que nunca ía de boa gana traballar, senón que se inclinaba cara ao traballo por casualidade; e cando se dirixía aos Alegres Barqueiros para cear ou se afastaba pola noite, saía inclinado como sempre, como Caín ou o Xudeu Errante, coma se non tivese idea do lugar a que se dirixía nin intención de regresar nunca máis. Durmía na casa do garda das comportas das brañas, e nos días de traballo saía da súa ermitaxe, sempre inclinado cara ao chan, coas mans nos petos e a comida metida nun pano que colgaba ao redor do pescozo e que danzaba constantemente ás súas costas. Durante o domingo permanecía case sempre xunto ás comportas, entre os feixes ou xunto aos celeiros. Sempre andaba cos ollos fixos no chan, e cando atopaba algo, ou algo o obrigaba a levantalos, miraba resentido e estrañado, coma se o único pensamento que tivese fose o feito estraño e inxurioso de que xamais debese pensar en nada. Aquel triste viaxeiro non sentía simpatía ningunha por min. Cando eu era moi pequeno e tímido dábame a entender que o diaño vivía nun recuncho escuro da fragua e que el coñecía moi ben o mal espírito. Tamén me dicía que era necesario, cada sete anos, acender o lume cun neno vivo e que, polo tanto, xa podía considerarme como combustible. En canto fun o aprendiz de Joe, Orlick tivo a sospeita de que algún día eu lle quitaría o posto, e daquela aínda me manifestou maior antipatía. Desde logo, non dixo nin fixo nada, nin abertamente deu a entender a súa hostilidade; porén, observei que sempre procuraba despedir as faíscas na miña dirección e que cando eu cantaba Old Clem, el trataba de equivocar o compás.

Dolge Orlick estaba traballando ao día seguinte, cando eu lle recordei a Joe o permiso de medio día. Polo momento non dixo nada, porque el e Joe tiñan entón unha peza de ferro candente na engra e eu tiraba da cadea do fol; pero logo, apoiándose no seu martelo, dixo:

–Escoite vostede, mestre. Non quererá favorecer só a un de nós? Se o mozo Pip vai ter permiso de medio día, faga vostede o mesmo polo vello Orlick.

Supoño que tería entón vinte e cinco anos, pero el sempre falaba de si mesmo coma se fose un ancián.

–E que farás ese medio día de festa se cho dou? –preguntou Joe.

–Que que farei? Que fará el co seu permiso? Farei o mesmo que el –dixo Orlick.

–Pip vai ir á cidade –observou Joe.

–Pois, entón, o vello Orlick irá tamén á cidade –contestou el–. Poden ir dúas persoas. Non só pode ir el.

–Non che enfades –dixo Joe.

–Enfadareime se quero –rosmou Orlick–. Se el vai, eu tamén irei. E agora, mestre, esixo que non haxa favoritismos neste taller. Sexa vostede home.

O mestre negouse a seguir tratando o asunto ata que o obreiro estivese de mellor humor. Orlick dirixiuse á fragua, sacou unha barra candente, ameazoume con ela coma se quixese atravesarme o corpo e mesmo a paseou arredor da miña cabeza; logo deixouna sobre a engra e empezou a martelala coa mesma saña ca se batese en min e as faíscas fosen pingas do meu sangue. Finalmente, cando estivo acalorado e o ferro frío, apoiouse novamente no seu martelo e dixo:

–Agora, mestre.

–Xa estás de bo humor? –preguntou Joe.

–Estou perfectamente –dixo o vello Orlick con voz prosmeira.

–Tendo en conta que o teu traballo é bastante bo –dixo Joe–, imos ter todos medio día de festa.

A miña irmá estivera oíndo en silencio, no patio, pois era moi curiosa e unha espía incorrixible, e inmediatamente mirou ao interior da fragua a través dunha das fiestras.

–Es un estúpido –díxolle a Joe– dándolle permiso a un lacazán coma ese. Debes de ser moi rico para desperdiciar deste xeito o diñeiro que pagas por xornais. Quen me dera ser eu o amo dese mangallón.

–Xa sabemos que é vostede moi mandona –replicou Orlick, enfurecido.

–Déixaa en paz –ordenou Joe.

–Asegúroche que lles asentaría moi ben a man a todos os pailáns e a todos os truáns –replicou a miña irmá, empezando a enfurecerse–. E entre eles comprendería ao teu amo, que merece ser o rei dos pailáns. E tamén che asentaría a man a ti, que es o lacazán máis porco que hai entre este lugar e Francia. Xa o sabes.

–Ten vostede unha lingua moi afiada, tía Gargery –rosmou o obreiro–. E se se fala de truáns, cómpre tela a vostede en conta.

–Queres deixala en paz? –dixo Joe.

–Que dixeches? –exclamou a miña irmá empezando a berrar–. Que dixeches? Que acaba de dicirme ese bandido de Orlick, Pip? Que se atreveu a dicirme, cando teño ao meu marido ao lado? Oh! Oh! –Cada unha destas exclamaciones foi un berro, e hei de observar que a miña irmá, malia ser a muller máis violenta que coñecín, non se deixaba arrastrar polo apaixonamento, porque deliberada e conscientemente se esforzaba en enfurecerse por graos–. Que me chamou ante o covarde que xurou defenderme? Oh! Contédeme! Agarráédeme!

–Se fose vostede a miña muller –rosmou o obreiro entre dentes–, xa vería o que lle facía. Poríaa debaixo da bomba e daríalle unha boa ducha.

–Díxenche que a deixes en paz! –repetiu Joe.

–Meu Deus! –exclamou a miña irmá gritando–. E que teña que oír estes insultos dese Orlick! Na miña propia casa! Eu, unha muller casada! E co meu marido ao lado! Oh! Oh!

Aquí a miña irmá, tras dun ataque de histeria e de bater no peito e nos xeonllos coas mans, quitou o gorro e despeiteouse, o cal era indicio de que se dispoñía a deixarse dominar pola furia. E como xa o lograra, dirixiuse cara á porta, que eu por fortuna acababa de pechar. O pobre e desgraciado Joe, tras ordenarlle en balde ao obreiro que deixase en paz á súa muller, non tivo máis remedio que preguntarlle por que insultara á súa esposa e logo se era home de manter as súas palabras. O vello Orlick comprendeu que a situación o obrigaba a arrostrar as consecuencias das súas palabras e, daquela, dispúxose a defenderse; de modo que, sen pasar sequera o traballo de quitar os mandís, lanzáronse un contra outro como dous xigantes. Pero se alguén da veciñanza era capaz de resistir un longo anaco a Joe, debo confesar que a ese alguén non o coñecía eu. Orlick, coma se non fose máis que o cabaleiro novo e pálido, viuse axiña entre o po do carbón e sen moita présa por levantarse. Entón Joe abriu a porta, colleu á miña irmá, que se desmaiara ao pé da fiestra (aínda que, segundo imaxino, non sen presenciar a pelexa), meteuna na casa e deitouna, tratando de facerlle recobrar o coñecemento, pero ela non fixo máis que loitar e resistirse e agarrar con forza o cabelo de Joe. Reinaron unha tranquilidade e un silencio singulares tras os alaridos; e máis tarde, coa vaga sensación que sempre relacionei con este silencio, é dicir, coma se fose domingo e alguén morrese, subín a escaleira para vestirme.

Ao baixar atopei a Joe e a Orlick varrendo e sen outras pegadas do sucedido que un corte nunha das aletas do nariz de Orlick, o cal non o adornaba nin contribuia a acentuar a expresión do seu rostro. Chegara unha xerra de cervexa dos Tres Alegres Barqueiros, e os dous estábana bebendo apraciblemente. O silencio tivo unha influencia sedante e filosófica sobre Joe, que me seguiu ao camiño para dicirme, como observación de despedida que puidese serme útil:

–Xa o ves, Pip. Despois do balbordo, o silencio. Así é a vida.

Pouco importa cales foron as absurdas emocións (porque creo que os sentimentos que son moi serios nun home resultan cómicos nun neno) que sentín ao ir outra vez a casa da señorita Havisham. Nin tampouco importa saber cantas veces pasei por diante da porta antes de decidirme a chamar, ou as que pensei en afastarme sen facelo, de pertencerme o meu tempo, regresando á miña casa.

Abriume a porta a señorita Sara Pocket. Non Estella.

–Vaites! Ti aquí outra vez? –exclamou a señorita Pocket–. Que queres?

Cando dixen que soamente fora ver como estaba a señorita Havisham, foi evidente que Sara deliberou acerca de se me permitiría ou non a entrada, pero, non atrevéndose a asumir a responsabilidade, deixoume entrar, e pouco despois comunicoume a seca orde de que subise. Nada cambiara, e a señorita Havisham estaba soa.

–Moi ben –dixo fixando os seus ollos en min–. Espero que non desexes cousa ningunha. Advírtoche que non obterás nada.

–Non me trae nada diso, señorita Havisham –contestei–. Unicamente desexaba comunicarlle que estou seguindo a miña aprendizaxe e que sinto o maior agradecemento cara a vostede.

–Ben, ben –exclamou movendo os dedos con impaciencia–. Ven de cando en vez. Ven o día do teu aniversario. Ah! –exclamou de súpeto, volvéndose e volvendo tamén a cadeira cara a min–. Seguramente buscas a Estella, verdade?

En efecto, eu mirara ao meu redor buscando á moza, e por iso tatexei dicindo que agardaba que estivese ben de saúde.

–Está no estranxeiro –contestou a señorita Havisham–, educándose como convén a unha señora. Está lonxe do teu alcance, máis bonita que nunca, e todos cantos a ven admírana. Paréceche que a perdiches?

Nas súas palabras había tan maligno gozo e botouse a rir dun modo tan molesto, que eu non souben que dicir, pero evitoume a turbación que sentía despedíndome. Cando tras de min, Sara, a da cara de cor de noz, pechou a porta, sentinme menos satisfeito do meu fogar e do meu oficio que noutra ocasión calquera. Isto é o que gañei con aquela visita.

Mentres andaba distraidamente pola rúa Principal, mirando desconsolado os escaparates e pensando no que compraría se fose un cabaleiro, de súpeto saíu o señor Wopsle dunha librería. Levaba na man unha triste traxedia de George Barnwell, na que acababa de empregar seis peniques coa idea de guindar cada unha das súas palabras á cabeza de Pumblechook, con quen ía tomar o té. Pero ao verme creu sen dúbida que a Providencia lle puxera no seu camiño a un aprendiz para que fose a vítima da súa lectura. Por iso se apoderou de min e insistiu en acompañarme ata a sala de Pumblechook, e como eu sabía que me sentiría moi desgraciado na miña casa e, ademais, as noites eran escuras e o camiño solitario, pensei que mellor sería ir acompañado que só, e por iso non opuxen gran resistencia. Daquela, dirixímonos á casa de Pumblechook, precisamente cando a rúa e as tendas acendían as súas luces. Como nunca asistira a ningunha outra representación dos dramas de George Barnwell, non sei, en realidade, canto tempo se inviste en cada unha; pero sei perfectamente que a lectura daquela obra durou ata as nove e media da noite, e cando o señor Wopsle entrou en Newgate crin que non chegaría a ir ao cadalso, pois empezou a recitar moito máis amodo que noutro período calquera da súa deshonrosa vida. Pareceume que o heroe do drama debera queixarse de que non se lle permitise recoller os froitos do que sementara desde que empezou a súa vida. Isto, con todo, era unha simple cuestión de cansazo e de extensión. O que me impresionou foi a identificación do drama coa miña inofensiva persoa. Cando Barnwell empezou a facer trasnadas, eu sentinme benévolo, pero a indignada mirada de Pumblechook recriminoume con dureza. Tamén Wopsle se esforzou en presentarme no aspecto máis desagradable. Á vez feroz e hipócrita, vinme obrigado a asasinar ao meu tío sen circunstancias atenuantes. Milwood destruía a cada momento todos os meus argumentos. A filla do meu amo manifestábame o maior desdén, e todo o que podo dicir en defensa da miña conduta, na mañá fatal, é que foi a consecuencia lóxica da debilidade do meu carácter. E aínda despois de ser felizmente aforcado, e en canto Wopsle pechou o libro, Pumblechook quedou mirándome e meneou a cabeza dicindo ao mesmo tempo:

–Espero que iso che servirá de lección, rapaz.

Díxoo coma se xa fose un feito coñecido o meu desexo de asasinar un parente próximo, con tal que puidese inducir a un deles a ter a debilidade de converterse no meu benefactor. Era xa noite pecha cando todo rematou e cando, en compañía do señor Wopsle, emprendín o camiño cara á miña casa. En canto saímos da cidade atopamos unha espesa néboa que nos calaba ata os ósos. O farol da barreira divisábase vagamente; en aparencia, non brillaba no lugar en que adoitaba estar e os seus raios parecían substancia sólida na néboa. Observabamos estes detalles e falabamos de que talvez a néboa podería desaparecer se sopraba o vento desde un cuadrante determinado das nosas brañas, cando nos atopamos cun home que andaba encurvado a sotavento da casa da barreira.

–Vaites! –exclamamos–. Es ti, Orlick?

–Ah! –exclamou el erguéndose–. Saín a dar unha volta para ver se atopaba a alguén que me acompañase.

–Xa é moi tarde para ti –observei.

Orlick contestou, moi loxicamente:

–Si? Pois tamén están vostedes algo atrasados.

–Pasamos a velada –dixo o señor Wopsle, entusiasmado pola sesión–, pasamos a velada, señor Orlick, dedicados aos praceres intelectuais.

O vello Orlick rosmou coma se non tivese nada que replicar, e os tres botamos a andar. Entón pregunteille en que empregara o seu medio día de festa e se fora á cidade.

–Si –dixo–. Tamén fun. Fun detrás de ti. Non te vin, aínda que che seguín os pasos. Pero, mira, parece que resoan os canóns.

–Nos pontóns? –preguntei.

–Si. Algún paxaro escapou da gaiola. Desde que anoiteceu están disparando. Pronto oirás un canonazo.

En efecto: non deramos moitos pasos cando un estampido chegou ata os nosos oídos, aínda que algo apagado pola néboa, e retumbou ao longo das terras baixas inmediatas ao río coma se perseguise e ameazase aos fuxitivos.

–Unha boa noite para escapar –dixo Orlick–. O que é hoxe, pareceríame algo difícil cazar un fuxitivo.

O asunto era bastante interesante para min e reflexionei en silencio acerca del. O señor Wopsle, como o tío que tan mala paga alcanzou polas súas bondades na traxedia, empezou a meditar en voz alta sobre o seu xardín en Camberwell. Orlick, coas mans nos petos, andaba encurvado ao meu lado. A noite era escura, húmida e fangosa, de modo que a cada paso nos afundiamos na lama. De cando en vez chegaba ata nós o estampido do canón que daba o sinal da fuga, e novamente retumbaba ao longo do leito do río. Eu estaba entregado aos meus propios pensamentos. O señor Wopsle morrera amablemente en Camberwell, moi valente no campo Bosworth e nas maiores agonías en Glastonbury. Orlick, ás veces, cantaruxaba a canción de Old Clem, e eu supuxen que bebera, aínda que non estaba bébedo. Así chegamos á vila. O camiño que seguimos levounos máis aló dos Tres Alegres Barqueiros e, con gran sorpresa nosa, pois xa eran as once da noite, atopamos o establecemento en estado de grande axitación, coa porta aberta de par a par e as luces acesas en todos os departamentos do establecemento, dun modo nada habitual. O señor Wopsle preguntou que sucedía, aínda que convencido de que apresaran un penado; un momento despois saíu correndo coa maior présa. Sen deterse, exclamou ao pasar polo noso lado:

–Parece que ocorreu algo na túa casa, Pip. Corramos todos!

–Que pasou? –preguntei correndo ao seu lado, mentres Orlick facía o mesmo.

–Non o sei moi ben. Parece que entraron violentamente na casa en ausencia de Joe. Crese que foron os fuxidos. E dise que feriron a alguén.

Corriamos demasiado para continuar a conversación, e non nos detivemos ata chegar á nosa cociña. Estaba chea de xente. Podería dicir que se reuniu alí a vila enteira, parte da cal ocupaba o patio. Había tamén un cirurxián, Joe e un grupo de mulleres, todos inclinados cara ao chan e no centro da cociña. Os curiosos retrocederon en canto me presentei eu, e así puiden ver á miña irmá tendida, sen sentido e sen movemento, no entarimado do chan, onde foi derrubada por un tremendo golpe na parte posterior da cabeza, asestado por unha man descoñecida, mentres ela estaba volta cara ao lume. E así a pobre quedou condenada a non encolerizarse máis mentres fose esposa de Joe.