Capítulo 2

A miña irmá, a señora de Joe Gargery, tiña vinte anos máis ca min e acadara unha gran reputación ante si mesma e ante os veciños polo feito de que me criara «á man». Como naquel tempo tiña que pescudar eu só o significado desta expresión, e por outra banda me constaba que ela tiña unha man dura e pesada, así como o costume de deixala caer sobre o seu marido e sobre min, supuxen que tanto Joe Gargery coma min foramos criados á man.

Non podería dicirse que a miña irmá fose fermosa, e eu tiña a vaga impresión de que, moi probablemente, obrigara a Joe Gargery a casar con ela tamén a forza de man. Joe era guapo; a ambos os dous lados do seu rostro suave víanse algúns rizos de cabelo dourado, e os seus ollos tiñan un ton azul tan indeciso que parecía que se mesturaran, en parte, co branco deles mesmos. Era un home amable, bondadoso, de bo xenio, simpático, irreflexivo e moi boa persoa; unha especie de Hércules, tanto no tocante á súa forza como á súa debilidade.

A miña irmá, a señora Gargery, tiña o cabelo e os ollos negros e o cute tan colorado que moitas veces eu mesmo me preguntaba se non se lavaría cun relador no canto de con xabón. Era alta e case sempre levaba un mandil basto, atado por detrás con dúas cintas e provisto por diante dun peto inexpugnable, pois estaba cheo de alfinetes e de agullas. Oufanábase moito de levar tal mandil, e isto constituía un dos reproches que lle dirixía a Joe. Eu, malia este oufanarse dela, non vía a razón de que o levase.

A forxa de Joe estaba inmediata á nosa casa, que era de madeira, como a maioría das vivendas daquela rexión naquel tempo. Cando ía para a casa desde o cemiterio, a forxa estaba pechada, e Joe, sentado e só na cociña. Como el e mais eu eramos compañeiros de sufrimentos e nos faciamos as confidencias propias do noso caso, Joe dispúxose a facerme unha no momento en que levantei o picaporte da porta e o atopei en fronte, xunto ao recuncho da cheminea.

–Pip, advírtoche que a señora Gargery saíu unha ducia de veces na túa procura. E agora acaba de saír outra vez para completar a ducia de frade.

–Está fóra?

–Si, Pip –replicou Joe–. E o peor é que saíu levando a Apalpador.

Ao oír este desagradable detalle empecei a retorcer o único botón do meu chaleco e, moi deprimido, mirei para o lume. O Apalpador era un bastón xa lustrado polos impactos sufridos contra o meu esqueleto.

–Está bébeda –dixo Joe–. Levantouse, agarrou o Apalpador e saíu. Isto é o que fixo –engadiu, removendo cun ferro o lume por entre a reixa e mirando para as brasas–. E así saíu, Pip.

–Hai moito, Joe?

Eu tratábao sempre coma se fose un neno moi crecido, basicamente como a un igual.

–Pois mira –dixo Joe consultando o reloxo holandés–, haberá cousa de vinte minutos, Pip. Pero aí a volve. Escóndete detrás da porta, meu, e cúbrete coa toalla.

Seguín o consello. A miña irmá, a señora Gargery, ao abrir por completo a porta dun empurrón, atopou un obstáculo tras ela, o cal axiña lle fixo adiviñar a causa, de modo que se valeu do Apalpador para realizar unha investigación. Terminou guindándome contra Joe –é de advertir que eu moitas veces servía de proxectil matrimonial–, e o ferreiro, satisfeito de apoderarse de min, fose da maneira que fose, escondeume a carón da cheminea e protexeume coa súa enorme perna.

–Onde estiveches, macaco? –preguntou a señora Gargery lanzando un couce–. Dime inmediatamente que estiveches facendo. Non sabes o susto e as molestias que me ocasionaches. Como non fales axiña voute a sacar dese recuncho e tanto ten que haxa un ou cincuenta Pips e que o protexan cincocentos Gargerys.

–Estiven no cemiterio –dixen desde o meu refuxio, chorando e fregando o corpo.

–No cemiterio? –repetiu a miña irmá–. Se non fose por min haiche bo tempo que estarías alí, e para sempre! Quen te criou á man?

–Ti –dixen.

–E por que o fixen? Quen me dera sabelo –exclamou a miña irmá.

–Non o sei –xemín.

–Eu si que non o sei. Pero teño claro que non o volvería facer. Sen mentir, podo dicir que desde que naciches, nunca quitei este mandil. Xa é bastante desgraza a miña ser muller dun ferreiro, e dun ferreiro coma Gargery, para ter que ser ademais a túa nai.

Os meus pensamentos tomaron outra dirección mentres miraba desconsolado o lume. Naquel momento pareceume ver ante os vingadores carbóns que non tiña máis remedio que cometer un roubo naquela casa para levarlle ao fuxitivo das brañas, o que tiña un ferro na perna, e por temor a aquel mozo misterioso, unha lima e algúns alimentos.

–Ah! –exclamou a señora de Gargery deixando o Apalpador no seu recuncho–. Así que no cemiterio? Podedes falar del, vós dous –un de nós, polo menos, non pronunciara tal palabra–. Calquera día levarédesme ao cemiterio entre os dous, e, cando isto ocorra, bonita parella faredes.

E dedicouse a preparar os tarecos do té, mentres Joe me miraba por encima da súa perna, coma se imaxinase e calculase a parella que fariamos os dous nas dolorosas circunstancias previstas pola miña irmá. Tras disto acariñou a patilla e os louros rizos do lado dereito da cara, mentres observaba a señora Gargery cos seus ollos azuis, como adoitaba facer nos momentos tempestuosos.

A miña irmá tiña un modo agresivo e invariable de cortar o noso pan con manteiga. Primeiro, coa man esquerda agarraba con forza o pan e apoiábao no peto, polo que algunhas veces cravaba naquel un alfiler ou unha agulla que máis tarde ían parar ás nosas bocas. Logo tomaba un pouco de manteiga, nunca moita, cun coitelo, e estendíaa na rebanda de pan con movementos propios dun boticario, coma se fixese un emplasto, usando ambos os lados do coitelo coa maior destreza e arranxando e moldeando a manteiga ata a codia. Feito isto, daba co coitelo un golpe final no extremo do emplasto e cortaba a rebanda moi grosa, pero antes de separala por completo do pan partíaa pola metade, e dáballe unha parte a Joe e a outra a min.

Naquela ocasión, malia a fame que tiña, non me atrevía a comer a miña parte de pan con manteiga. Comprendín que debía reservar algo para o meu terrible descoñecido e para o seu aliado, aquel mozo aínda máis terrible ca el. Constábame a boa administración caseira da señora Gargery, e de antemán sabía que as miñas pescudas non atoparían na despensa nada que pagase a pena. Daquela, resolvín gardar aquel pedazo de pan con manteiga nunha das perneiras do pantalón.

Advertín que era horroroso o esforzo de resolución necesario para realizar o meu cometido. Era coma se me propuxese saltar desde o alto dunha casa elevada ou afundirme nunha gran masa de auga. E Joe, que, naturalmente, non sabía unha palabra dos meus propósitos, contribuíu a dificultalos máis aínda. Na nosa masonería xa mencionada, de compañeiros de penas e fatigas, e na súa bondadosa amizade cara a min, había o costume, seguido todas as noites, de comparar o noso modo respectivo de comer o pan con manteiga, exhibíndoos de cando en vez e en silencio á admiración mutua, o cal nos estimulaba para realizar novos esforzos. Aquela noite, Joe invitoume varias veces, mostrándome repetidamente o seu pedazo de pan, que diminuía coa maior rapidez, a que tomase parte na nosa habitual e amigable competencia; pero cada vez atopoume coa miña amarela cunca de té sobre o xeonllo e o pan con manteiga, enteiro, na outra. Por fin, xa desesperado, comprendín que debía realizar o que me propoñía e que tiña que facelo do modo máis difícil, tendo en conta as circunstancias. Aproveitei o momento en que Joe acababa de mirarme e metín o pedazo de pan con manteiga pola perneira do pantalón.

Sen dúbida, Joe estaba intranquilo polo que consideraba a miña falta de apetito e mordeu pensativo o seu pan, que en aparencia non comía a gusto. Revolveuno na boca moito máis do que tiña por costume, entreténdose un longo anaco, e por fin tragouno coma se fose unha pílula. Dispoñíase a morder novamente o pan e acababa de ladear a cabeza para facelo, cando me sorprendeu a súa mirada e viu que o meu pan con manteiga desaparecera.

A extrañeza e a consternación que obrigaron a Joe a deterse, e a mirada que me dirixiu, eran extraordinarias de máis para que escapasen á observación da miña irmá.

–Que ocorre agora? –preguntou ela con certa elegancia, mentres deixaba a súa cunca.

–Oe –murmurou Joe mirándome e meneando a cabeza con aire de censura–. Oe, Pip. Vaiche sentar mal. Non é posible que mastigases o pan.

–Que ocorre agora? –repetiu a miña irmá, con voz máis seca ca antes.

–Se podes devolvelo, Pip, faino –dixo Joe, asustado–. A limpeza e a boa educación valen moito, pero a fin de contas a saúde vale máis.

Mentres tanto, a miña irmá, que xa se alporizara, dirixiuse a Joe e, agarrándoo polas dúas patillas, bateulle a cabeza contra a parede varias veces, mentres eu, sentado nun recuncho, miraba moi asustado.

–Se cadra agora farasme o favor de dicirme o que sucede –exclamou a miña irmá, arfando–. Con eses ollos pareces un porco asombrado.

Joe mirouna atemorizado; logo deulle un mordisco ao pan e volveu mirala.

–Xa sabes, Pip –dixo Joe con solemnidade e co bocado de pan na fazula, falándome con ton confidencial, coma se estivésemos sós–, xa sabes que ti e eu somos amigos e que non me gusta reprenderte. Pero… –e moveu a súa cadeira, mirou o espazo que nos separaba e logo outra vez a min–, pero este modo de tragar…

–Tragou o pan sen mastigar? –exclamou a miña irmá.

–Mira, Pip –dixo Joe cos ollos fixos en min, sen facer caso da señora Gargery e sen tragar o pan que tiña na fazula–. Cando eu tiña a túa idade, moitas veces tragaba sen mastigar, como adoitan facer outros moitos nenos; pero xamais vin engulir un bocado tan grande coma o teu, Pip, ata o punto de que me abraia que non afogases.

A miña irmá lanzouse cara a min e colleume polo cabelo, limitándose a pronunciar estas espantosas palabras:

–Ven, que vas tomar o medicamento.

Naqueles tempos, algún asno dado á medicina declarara que a auga de alcatrán era un excelente fármaco, e a señora Gargery tiña sempre unha boa provisión na alacena, pois cría que as súas virtudes igualaban o seu infame sabor. Moitas veces administrábaseme unha boa cantidade deste elixir como reconstituínte ideal, e en tales casos eu saía apestando igual ca un valo de madeira alcatranado. Aquela noite, a urxencia do meu caso obrigoume a tragar un litro daquela beberaxe, que me botaron ao gañote para maior comodidade, mentres a señora Gargery me sostiña a cabeza debaixo do brazo do mesmo xeito que unha bota queda suxeita nun sacabotas. Joe tomou tamén medio litro, e tivo que tragalo moi ao seu pesar, por quedar tan triste e meditabundo ante o lume a causa da impresión sufrida. E, a xulgar polo que vin, se antes non tivera a tal impresión, dende logo tívoa despois.

A conciencia é unha cousa espantosa cando acusa a un home; pero cando se trata dun rapaz e, ademais da pesadume secreta da culpa, hai outro peso secreto na perneira do pantalón, é, segundo podo testemuñar, un gran castigo. O coñecemento pecaminoso de que ía roubar á señora Gargery –desde logo, xamais pensei que lle fose roubar a Joe, porque nunca crin que lle pertencese nada do que había na casa–, unido á necesidade de soster cunha man o pan con manteiga mentres estaba sentado ou cando me mandaban que fose a un o outro lado da cociña a executar unha pequena orde, quitábame a tranquilidade. Logo, cando os ventos da braña fixeron resplandecer o lume, crin oír fóra da casa a voz do home co ferro na perna que me fixera xurar o segredo, declarando que non podía nin quería morrer de fame ata a mañá, senón que desexaba comer decontado. Tamén pensaba, ás veces, que aquel mozo a quen con tanta dificultade contivo o seu compañeiro para que non se lanzase contra min, talvez cedería a unha impaciencia da súa propia constitución ou se equivocaría de hora, créndose xa con dereito ao meu corazón e ao meu fígado aquela mesma noite, no canto de esperar á mañá seguinte. E se algunha vez o terror lle fixo ourizar a alguén o cabelo, esa persoa debía de ser eu aquela noite. Pero se cadra nunca se lle ourizou o cabelo a ninguén.

Era Noiteboa, e eu, cunha vara de cobre, tiña que remexer o pudding para o día seguinte, desde as sete ata as oito, segundo as indicacións do reloxo holandés. Probei a facelo co impedimento que levaba na perna, cousa que me fixo pensar outra vez no home que portaba aquel ferro na súa, e observei que o exercicio tiña tendencia a conducir o pan con manteiga cara ao nocello sen que eu puidese evitalo. Felizmente, logrei saír da cociña e depositei aquela parte da miña conciencia no faiado, onde tiña o dormitorio.

–Escoita –dixen en canto rematei de remexer o pudding e mentres me quentaba un pouco diante da cheminea antes de me ir deitar–. Non oíches canonazos, Joe?

–Ah! –exclamou el–. Outro penado que escapou!

–Que queres dicir, Joe? –preguntei.

A señora Gargery, que sempre se daba explicacións a si mesma, murmurou con voz túzara:

–Un fuxido! Un fuxido!

E administraba esta explicación coma se fose auga de alcatrán.

Mentres a señora Gargery estaba sentada e coa cabeza inclinada sobre a súa costura, eu pregunteille a Joe, movendo os beizos sen falar: «Que é un penado?» Joe puxo a boca na forma axeitada para devolver a súa elaborada resposta, pero non dei comprendido dela máis que unha soa palabra: «Pip».

–Onte pola noite escapou un penado –dixo Joe, en voz alta–, segundo se soubo polos canonazos que se oíron ao solpor. Dispararon para avisar da súa fuga. E agora seica dan conta de que fuxiu outro.

–E quen dispara? –preguntei.

–Cala a boca! ­–exclamou a miña irmá, mirándome coa cella cargada–. Sempre preguntando! Non preguntes nada, e así non che dirán mentiras.

Non se facía moito favor a si mesma, pensei eu, ao indicar que podería contestarme con algunha mentira no caso de que lle fixese unha pregunta. Pero ela, a non ser que houbese algunha visita, xamais se mostraba cortés.

Naquel momento Joe aumentou moito a miña curiosidade ao esforzarse en abrir a boca ao máximo para poñela na forma debida a fin de pronunciar unha palabra que a min me pareceu que debía ser «malhumor». Entón sinalei a señora Gargery e dispuxen os beizos para que dixesen: «Ela?» Pero Joe non quixo oílo, e de novo volveu abrir moito a boca para emitir silenciosamente unha palabra que, malia os meus esforzos, non puiden comprender.

–Señora Gargery –dixen eu, como último recurso–, se non ten inconveniente, gustaríame saber de onde proceden eses disparos.

–Deus te bendiga! ­–exclamou a miña irmá coma se non quixese significar iso, senón xusto o contrario–. Dos pontóns!

–Oh! –exclamei mirando a Joe–. Dos pontóns?

Joe tusiu en ton de reproche, coma se quixese dicir: «Xa cho dixera eu.»

–E que son os pontóns, por favor? –preguntei.

–Este rapaz éche así –exclamou a miña irmá, apuntándome coa agulla e o fío e meneando a cabeza cara a min–. Contéstalle unha pregunta, e el farache unha ducia delas máis. Os pontóns son os barcos que serven de prisión e que se achan alén das brañas.

–E por que encerran xente neses barcos? –preguntei sen darlles maior importancia ás miñas palabras, aínda que desesperado no fondo.

Iso era xa demasiado para a señora Gargery, que se levantou inmediatamente.

–Mira, rapaz –dixo–. Non te criei á man para que molestes deste xeito á xente. Se así fose, merecería que me criticasen e non que me louvasen. Encerran a xente nos pontóns porque asasina, porque rouba, porque falsifica ou porque comete algunha mala acción. E todas estas peroas empezaron facendo preguntas. Agora vaite deitar.

Nunca me deixaban levar unha candea ata a cama, e cando subía as escaleiras ás escuras, coa cabeza vacilante porque o dedal da señora Gargery repenicara nela para acompañar as súas últimas palabras, estaba convencido de que acabaría nos pontóns. Non había dúbida de que seguía o camiño apropiado para terminar neles. Empecei facendo preguntas e xa me dispoñía a roubarlle á señora Gargery.

Desde aquel tempo, que xa quedou moi lonxe, pensei moitas veces que poucas persoas se dan de conta da reserva dos rapaces que viven atemorizados. Pouco importa que o terror non estea xustificado, porque, malia todo, é terror. Eu estaba cheo de medo cara a aquel mozo descoñecido que desexaba devorar o meu corazón e o meu fígado. Tiña pánico mortal do meu interlocutor, o que levaba un ferro na perna; tíñao de min mesmo por me ver obrigado a cumprir unha promesa que me arrincaran por temor; e non tiña esperanza de librarme da miña todopoderosa irmá, que me castigaba decontino, mentres aumentaba o meu medo o pensamento do que podería facer en caso necesario e a impulsos do meu secreto terror.

Se aquela noite puiden durmir só foi para imaxinarme a min mesmo flotando río abaixo nunha marea viva de primavera e en dirección aos pontóns. Un fantástico pirata chamoume por medio dunha bucina cando pasaba xunto á forca, e díxome que mellor sería que tomase terra para ser aforcado deseguido, no canto de continuar o meu camiño. Temía durmir, aínda que me sentía inclinado a isto por saber que en canto apuntase a aurora me vería obrigado a saquear a despensa. Non era posible facelo durante a noite, porque naqueles tempos non se acendía a luz como agora grazas á sinxela fricción dun fósforo. Para ter luz debería recorrer ao pedernal e ao aceiro, facendo así un ruído semellante ao do mesmo pirata ao axitar as súas cadeas.

Tan pronto como o veludo negro que se vela a través da miña xaneliña se tinguiu de gris, apresureime a levantarme e a baixar a escaleira; todas as táboas e as fendas que había en cada unha delas parecían berrarme: «Detente, ladrón!» e «Esperte, señora Gargery!» Na despensa, que estaba moito mellor provista que de costume por ser a véspera de Nadal, alarmeime moito ao ver que había unha lebre colgada das patas posteriores e pareceume que chiscaba os ollos cando estaba lixeiramente volto de costas a ela. Non tiven tempo de ver o que collía, nin de elixir, nin de nada, porque non podía entreterme. Roubei un pouco pan, algunhas codias de queixo, medio tarro de carne picada, que gardei no meu pano xunto co pan con manteiga da noite anterior, un pouco brandy dunha botella de barro (que botei nun frasco de vidro usado secretamente para facer no meu cuarto auga de regalicia, e logo acabei de encher de auga a botella de barro), un óso no que non quedaba moita carne e un fermoso pastel de carne de porco. Dispoñíame a marchar sen este último, pero sentín a tentación de encaramarme nun estante para ver que cousa estaba gardada con tanto coidado nun prato de barro que había nun recuncho; ao ver que era o pastel, leveino, persuadido de que non estaba disposto para o día seguinte e de que non o botarían de menos decontado.

Na cociña había unha porta que comunicaba coa fragua. Quitei a tranca e abrín o ferrollo, e así puiden coller unha lima de entre as ferramentas de Joe. Logo pechei outra vez a porta, abrín a que me dera paso a noite anterior ao chegar á casa e, tras pechala de novo, botei a correr cara ás brañas cubertas de brétema.