Capítulo 42

–Querido rapaz e amigo de Pip: Non vou contarlles a miña vida coma se fose unha lenda ou unha novela. O esencial podo dicilo nun puñado de palabras inglesas. No cárcere e fóra del, no cárcere e fóra del, no cárcere e fóra del. Isto é todo. Tal foi a miña vida ata que me encerraron nun barco e Pip se fixo o meu amigo.

»Cumprín toda clase de condenas, agás a de ser aforcado. Tivéronme encerrado con tanto coidado coma se fose unha teteira de prata. Leváronme dun lado a outro, sacáronme dunha cidade para transportarme a outra, metéronme no cepo, azoutáronme e molestáronme de mil xeitos. Non teño a menor idea do lugar en que nacín, como seguramente tampouco o saben vostedes. Cando tiven conciencia de min mesmo achábame en Essex, furtando nabos para comer. Recordo que alguén me abandonou; era un home que se dedicaba ao oficio de caldereiro remendón, e, como levou o lume consigo, eu quedei tremendo de frío.

»Sei que me chamaba Magwitch e que o meu nome de pía era Abel. Que como o sabía? Pois do mesmo xeito que coñezo os nomes dos paxaros das sebes e sei cal é o pimpín, o tordo ou o gorrión. Podería crer que todos eses nomes eran unha mentira, pero como resultou que os dos paxaros eran verdadeiros, crin que tamén o meu o sería.

»Segundo puiden ver, ninguén coidaba do pequeno Abel Magwitch, que non tiña nada nin encima nin dentro de si. En cambio, todos me temían e obrigábanme a afastarme, ou facíanme prender. E tantas veces chegaron a collerme para meterme no cárcere que crecín sen lle dar importancia a iso, dada a regularidade con que me prendían.

»Así continuei, e cando era un neno cuberto de farrapos, digno da compaixón de calquera (non porque me mirase nunca ao espello, porque descoñecía que houbese tales cousas nas vivendas), gozaba xa da reputación de ser un delincuente endurecido. “Este é un delincuente endurecido”, dicían no cárcere ao mostrarme aos visitantes. “Pode dicirse que este rapaz non viviu máis que no cárcere.” Entón os visitantes mirábanme, e eu mirábaos a eles. Algúns medíanme a cabeza, aínda que mellor farían medíndome o estómago, e outros dábanme folletos que eu non sabía ler, ou dicíanme cousas que non entendía. E logo acababan falándome do diaño. Pero que demo podía facer eu? Tiña necesidade de meter algo no estómago, non é certo? Mais observo que me entenrezo, e xa nin sei o que teño que falar. Querido rapaz e compañeiro de Pip, non teñan medo de que me entenreza outra vez.

»Vagabundeando, pedindo esmola, roubando, traballando ás veces, cando podía, aínda que isto non era moi frecuente, pois vostedes mesmos me dirán se estarían dispostos a darme traballo; roubando caza nos vedados, facendo de labrador, ou de carreteiro, ou atando feixes de herba seca, ás veces exercendo de quincalleiro e unha serie de ocupacións polo estilo, que non conducen máis que a gañar mal a vida e a crearse dificultades; deste xeito fíxenme home. Un soldado desertor que estaba oculto nunha fonda, ensinoume a ler; e un xigante que percorría o país e que a cambio dun penique poñía a súa firma onde lle dicían, ensinoume a escribir. Xa non me encerraban con tanta frecuencia como antes, mais, con todo, non perdera de vista por completo as chaves do calabozo.

»Nas carreiras de Epsom, haberá cousa de vinte anos, trabei relación cun home cuxo cranio sería capaz de romper con este atizador, se o tivese agora mesmo ao alcance da miña man, coa mesma facilidade que se fose unha langosta. O seu verdadeiro nome era Compeyson; e ese era o home, querido Pip, con quen me viches pelexar na gabia, tal como lle dixeches onte á noite ao teu amigo tras a miña saída.

»Ese Compeyson educouse como cabaleiro, asistiu a unha escola de internos e era instruído. Tiña unha conversación moi agradable e era destro nos bos modos dos señores. Tamén era guapo. A véspera da gran carreira foi cando o atopei xunto a un matorral nun tenducho que eu coñecía moi ben. El e algúns máis estaban sentados nas mesas do tenducho cando eu entrei, e o dono (que me coñecía e que era un xogador de marca maior) chamouno e díxolle: “Creo que ese home podería convirlle”, referíndose a min.

»Compeyson miroume coa maior atención, e eu tamén o mirei. Levaba reloxo e cadea, un anel e un alfinete de gravata, así como un elegante traxe.

»–A xulgar polas aparencias, non ten vostede moi boa sorte –díxome Compeyson.

»–Así é, amigo; nunca a tiven. –Acababa de saír do cárcere de Kingston, onde me condenaran por vagabundo; non porque faltasen outras causas, pero non fun alí por nada máis.

»–A sorte cambia –dixo Compeyson–; talvez a de vostede está a piques de cambiar.

»–Oxalá! –contesteille–. Xa sería hora.

»–Que sabe vostede facer? –preguntou Compeyson.

»–Comer e beber –contesteille–, sempre que vostede atope o que.

»Compeyson botouse a rir, volveu mirarme coa maior atención, deume cinco xilins e citoume para a noite seguinte no mesmo sitio.

»Ao seguinte día, á mesma hora e lugar, fun verme con Compeyson, e este propúxome ser o seu compañeiro e o seu socio. Os negocios de Compeyson consistían na estafa, na falsificación de documentos e firmas, en facer circular billetes de Banco roubados e cousas polo estilo. Ademais, gustáballe moito planear os golpes, pero deixar que os levase a cabo outro, aínda que el quedaba coa maior parte dos beneficios. Tiña tanto corazón como unha lima de aceiro, era tan frío como a mesma morte e tiña unha cabeza verdaderamente diabólica.

»Había outro con Compeyson, chamado Arthur..., non porque este fose o seu nome de pía, senón o alcume. Estaba o pobre en moi mala situación e tan fraco e desmedrado que daba pena miralo. El e Compeyson parece que, algúns anos antes, lle fixeran unha xogada a unha rica señora, grazas á cal sacaran moitísimo diñeiro; pero Compeyson apostaba e xogaba, e sería capaz de malgastar as contribucións que se pagan ao rei. Así, pois, Arthur estaba enfermo de morte, pobre, sen un penique e aterrado. A muller de Compeyson, a quen este trataba a patadas, apiadábase do desgraciado cantas veces lle era posible demostrar a súa compaixón, e en canto a Compeyson, non tiña piedade de nada nin de ninguén.

»Podería mirarme no espello de Arturo, pero non o fixen. E non quero agora dicir que o desgraciado me importaba gran cousa, pois para que serviría mentir? Por iso empecei a traballar con Compeyson e convertinme nun pobre instrumento nas súas mans. Arthur vivía no máis alto da casa de Compeyson (que estaba moi preto de Brentford), e Compeyson leváballe exactamente a conta do que lle debía por aloxamento e comida, para o caso de que se repuxese o suficiente e saíse a traballar. O pobre Arthur saldou moi pronto esta conta. A segunda ou terceira vez que o vin, chegou arrastrándose ata o salón de Compeyson, a altas horas da noite, vestindo unha especie de bata de flanela, co cabelo mollado pola suor e, achegándose á muller de Compeyson, díxolle:

»–Escoite, Sally, agora si que é verdade que está comigo arriba e non podo librarme dela. Vai completamente vestida de branco –dixo–, con flores brancas no cabelo; ademais, está tola de remate e leva un sudario colgado do brazo, dicindo que mo porá ás cinco da madrugada.

»–Non sexas animal –díxolle Compeyson–. Non sabes que aínda vive? Como podería entrar na casa a través da porta ou da fiestra?

»–Ignoro como veu –contestou Arthur tremendo de medo–, pero o certo é que está alí, ao pé da cama e completamente tola. E da ferida que ten no corazón, ti fixécheslle esa ferida!, de alí sáenlle pingas de sangue.

»Compeyson faláballe con violencia, pero era moi covarde.

»–Sube a este estúpido enfermo ao seu cuarto –ordenou á súa muller–. Magwitch, axúdalle. –Pero el non se achegaba sequera.

»A muller de Compeyson e eu levámolo outra vez á cama, e el deliraba dun modo que daba medo.

»–Mirádea! –gritaba–. Non vedes como move o sudario cara a min? Non a vedes? Mirade os seus ollos! E non é horroroso ver que está tan tola? –Daquela exclamaba–: Vai poñer o sudario e, no caso de que o consiga, estou perdido. Quita! Quita!

»E agarrábase a nós sen deixar de falar coa sombra ou contestándolle, de tal xeito que ata a min pareceume que a vía.

»A esposa de Compeyson, que xa estaba afeita a el, deulle un pouco de licor para quitarlle o medo, e pouco a pouco o desgraciado tranquilizouse.

»–Oh, xa marchou! Veu levala o seu gardián? –exclamaba.

»–Si, si –contestáballe a esposa de Compeyson.

»–Recomendoulle vostede ben que a encerrasen e atrancasen a porta da súa cela?

»–Si.

»–E pediulle que lle quitase aquel sudario tan horrible?

»–Si, si, todo iso fixen. Non hai coidado xa.

»–É vostede unha excelente persoa –díxolle á muller de Compeyson.

»–Non me abandone, rógollo. E moitas grazas.

»Permaneceu tranquilo ata que faltaron poucos minutos para as cinco da madrugada; naquel momento púxose en pé e deu un alarido, exclamando:

»–Xa está aquí! Trae outra vez o sudario! Xa o desdobra! Agora achégaseme desde o recuncho! Diríxese cara á miña cama! Sostédeme, un por cada lado! Non lle deixedes que me toque! Ah, grazas, meu Deus! Esta vez non me acertou. Non lle deixedes que me bote o sudario por encima dos ombreiros. Tende coidado de que non me levante para rodearme con el. Oh, agora levántame! Sostédeme sobre a cama, por Deus!

»Dito isto, levantouse, malia os nosos esforzos, e quedou morto.

»Compeyson considerou aquela morte con satisfacción, pois así quedaba terminada unha relación que xa lle era desagradable. El e eu empezamos a traballar moi pronto, aínda que primeiro me xurou (pois era moi falso) serme fiel, e fíxoo no meu propio libro, este mesmo de cor negra sobre o que fixen xurar ao teu amigo.

»Sen entrar a referir as cousas que planeaba Compeyson e que eu executaba, o cal requiriría talvez unha semana, direi tan só que aquel home me meteu en tales leas que me converteu no seu verdadeiro escravo. Eu sempre estaba en débeda con el, sempre no seu poder, sempre traballando e sempre correndo os maiores perigos. El era máis novo ca min, pero tiña maior habilidade e instrución, e por esta causa dábame cincocentas voltas e non me tiña ningunha compaixón. A miña muller, mentres eu pasaba esta mala tempada con... Pero, alto! Ela non...

Mirou ao seu redor moi confuso, coma se perdese a liña no libro do seu recordo; volveu o rostro cara ao lume, abriu as mans, que tiña apoiadas nos xeonllos, levantounas logo e volveu deixalas onde as tiña.

–Non hai necesidade de falar diso –dixo, mirando de novo ao seu redor–. A tempada que pasei con Compeyson foi case tan mala como a peor da miña vida. Dito isto queda dito todo. Referinlles que mentres andaba ás ordes de Compeyson fun xulgado, eu só, por un delito leve? –Contestei negativamente–. Pois ben –continuou el–, fun xulgado e condenado. E en canto a ser preso por sospeitas, iso ocorreume dúas ou tres veces durante os catro ou cinco anos que durou a situacion; pero faltaron as probas. Para rematar, Compeyson e eu fomos xulgados polo delito de poñer en circulación billetes de Banco roubados, pero, ademais, acusábasenos doutras cousas. Compeyson díxome: “Cómpre que nos defendamos por separado e que non teñamos comunicación.” E isto foi todo. Eu estaba tan miserable e pobre, que tiven que vender toda a roupa que tiña, fóra da que levaba encima, antes de lograr que me defendese Jaggers.

»Cando sentei no banco dos acusados fixeime ante todo no aspecto distinguido de Compeyson, co seu cabelo rizado, o seu traxe negro e o seu pano branco, mentres que eu tiña un aspecto miserable. Cando empezou a acusación e me presentaron as testemuñas de cargo, puiden observar que de todo se me facía responsable e que, en cambio, apenas se dirixía acusación ningunha contra el. Das declaracións resultaba que todos me viran a min, segundo podían xurar; que sempre me entregaran a min o diñeiro e que sempre aparecía eu como autor do delito e como única persoa que se aproveitaba del. Cando empezou a falar o defensor de Compeyson, a cousa foi máis clara para min, porque, dirixíndose ao tribunal e ao xurado, díxolles: “Aquí teñen vostedes sentados no banco dous homes que en nada se parecen; un deles, o máis novo, ben educado e refinado, segundo todo o mundo pode ver; o de máis idade carece de educación e de instrución, como tamén é evidente. O primeiro, poucas veces, se é que algunha, poucas veces se dedicou a estas cousas, e no caso presente non existen contra el máis que lixeiras sospeitas que non se comprobaron; en canto ao outro, sempre foi visto en todos os lugares en que se cometeu o delito e sempre se beneficiou dos resultados dos seus atentados contra a propiedade. É, pois, posible dubidar, posto que non aparece máis que un autor deses delitos, acerca de quen os cometeu?” E así proseguiu falando. E cando empezou a tratar das condicións de cada un, non deixou de consignar que Compeyson era instruído e educado, a quen coñecían perfectamente os seus compañeiros de estudos e os seus consocios dos círculos e clubs, onde gozaba de boa reputación. En cambio, eu fora xulgado e condenado moitas veces e era coñecido en todos os cárceres. Cando se deixou falar a Compeyson, fíxoo chorando en aparencia e cubrindo o rostro co pano. E ata lles dixo uns versos. Eu, en cambio, non puiden dicir máis que: “Señores, este home que senta ao meu lado é un pillo de marca maior.” E cando se pronunciou o veredicto, recomendouse á clemencia do tribunal a Compeyson, tendo en conta a súa boa conduta e a influencia que nel tiveran as malas compañías, a cambio do cal el debería declarar todo canto soubese contra min. A min consideráronme culpable de todo aquilo do que me acusaban. Por iso lle dixen a Compeyson: “Cando saiamos do Tribunal, vouche romper esa cara lercha que tes”. Pero el volveuse ao xuíz solicitando protección, e así logrou que se interpuxesen dous carcereiros entre nós. E cando se pronunciou a sentenza vin que a el o condenaban tan só a sete anos, e a min, a catorce. O xuíz pareceu lamentar haber ter que condenalo a esta pena, en vista de que podería levar unha vida mellor; pero en canto a min, díxome que eu era un criminal endurecido, arrastrado polas miñas violentas paixóns, e que seguramente empeoraría no canto de corrixirme.

Excitárase tanto ao referirnos isto, que tivo necesidade de interromper o seu relato para dominarse. Fixo dúas ou tres aspiracións curtas, tragou saliva outras tantas veces e, tendéndome a man, engadiu, en ton tranquilizador:

–Non vou entenrecerme, querido Pip. –Pero como estaba suorento, sacou o pano e secou o rostro, a cabeza, o pescozo e as mans antes de poder continuar–. Xuráralle a Compeyson que lle rompería a cara, aínda que para iso tivese que esnaquizar a miña propia. Fomos parar ao mesmo pontón; mais, malia que o intentei, tardei moito tempo en poder achegarme a el. Por fin logrei situarme tras el e deille un golpiño na fazula, tan só con obxecto de que volvese a cara e esnaquizarlla entón, pero víronme e impedíronme realizar o meu propósito. O calabozo daquel barco non era moi sólido para un home coma min, capaz de nadar e de bucear. Escapei cara a terra, e andaba oculto por entre as tumbas cando por vez primeira vin o meu Pip.

E dirixiume unha mirada tan afectuosa que de novo se me fixo aborrecible, aínda que sentía a maior compaixón por el.

–Grazas ao meu Pip deime conta de que tamén Compeyson escapara e estaba nas brañas. De veras, estou convencido de que fuxiu polo medo que me tiña, sen saber que eu estaba xa en terra. Perseguino, e cando o alcancei esnaquiceille a cara. “E agora”, díxenlle, “o peor que podo facerche, sen ter en conta para nada o que a min me suceda, é devolverte ao pontón.” E sería capaz de botarme á auga con el e, colléndoo polos pelos, levalo outra vez ao pontón aínda sen o auxilio dos soldados.

»De novo, saíu mellor librado, porque tiña mellores antecedentes ca min. Ademais, dixo que escapara atemorizado polas miñas intencións asasinas, e por todo iso o seu castigo foi leve. En canto a min, cargáronme de cadeas, fun xulgado outra vez e deportáronme para sempre. Pero, meu querido Pip e amigo seu, iso non me apurou moito, pois podía volver, e, en efecto, puiden, posto que estou aquí.

Volveu secar a cabeza co pano, como fixera antes; logo sacou do peto un pouco de tabaco, quitou a pipa do ollal en que a puxera, encheuna devagar e empezou a fumar.

–Morreu? –preguntei tras un silencio.

–Quen, meu mozo?

–Compeyson.

–El debe imaxinar que morrín eu, no caso de que aínda viva. Podes ter a seguridade diso –engadiu con feroz mirada–. Pero non oín falar del desde entón.

Herbert estivera escribindo co seu lapis na cuberta dun libro que tiña diante. Suavemente empuxou o libro cara a min, mentres Provis estaba fumando e cos ollos fixos no lume, e así puiden ler sobre o volume: “O nome do mozo Havisham era Arthur. Compeyson é o home que finxiu namorarse da señorita Havisham”.

Pechei o libro a fixen un lixeiro aceno a Herbert, que deixou o libro a un lado; pero ningún dos dous dixemos unha soa palabra, senón que quedamos mirando a Provis, que fumaba ante o lume.