Capítulo 49

Metendo no peto a nota da señorita Havisham, a fin de que servise de credencial por volver tan pronto á súa casa, no caso de que o seu humor caprichoso lle fixese mostrar algunha sorpresa ao verme, tomei a dilixencia do día seguinte. Pero apeeime na Casa de Medio Camiño e alí almorcei, percorrendo logo a pé o resto do traxecto, porque tiña interese en chegar á cidade de modo que ninguén o soubese e marchar do mesmo xeito.

Desaparecera xa a mellor luz do día cando pasei ao longo dos tranquilos patios da parte traseira da rúa Principal. As moreas de ruínas onde, noutro tempo, os monxes tiveron os seus refectorios e os seus xardíns, e cuxas fortes murallas se utilizaban agora como humildes albergues e como cortes, estaban case tan silenciosas como os antigos monxes nas súas tumbas. As campás da catedral tiveron para min un son máis triste e máis remoto que nunca, mentres andaba apresuradamente para evitar ser visto; así, os sons do antigo órgano chegaron aos meus oídos como fúnebre música; e as grallas que revoaban arredor da torre gris, escorréndose ás veces cara ás árbores, altas e desprovistas de follas, do xardín do priorato, parecían dicirme que aquel lugar estaba cambiado e que Estella marchara para sempre.

Acudiu a abrirme a porta unha muller xa de idade, a quen vira outras veces e que pertencía á servidume que vivía na casa situada na parte posterior do patio. No escuro corredor estaba a candea acesa, e, tomándoa, subín só a escaleira. A señorita Havisham non estaba na súa estancia, senón na máis ampla, situada alén do relanzo. Mirando ao interior desde a porta, tras chamar en balde, vina sentada ante o fogar nunha cadeira escangallada, perdida na contemplación do lume, cheo de cinzas.

Como outras veces fixera, entrei e quedei en pé, a carón da antiga cheminea, para que me vise así que levantase os ollos. Indubidablemente, a pobre muller estaba moi soa, e isto induciume a compadecerme dela, malia as dores que me causara. Mentres a miraba con mágoa e pensaba que eu tamén chegara a ser unha parte da desditada fortuna daquela casa, os seus ollos fixáronse en min. Abriunos moito e en voz baixa preguntouse:

–Será unha visión real?

–Son eu: Pip. O señor Jaggers entregoume onte a nota de vostede, e non perdín tempo en vir.

–Grazas, moitas grazas.

Acheguei ao lume outra das cadeiras en mal estado e sentei, observando no rostro da señorita Havisham unha expresión nova, coma se estivese asustada de min.

–Desexo –dixo– continuar o beneficio de que me falaches na túa última visita, a fin de demostrarche que non son de pedra. Aínda que talvez agora non poderás crer xa que haxa algún sentimento humano no meu corazón.

Díxenlle algunhas palabras tranquilizadoras, e ela estendeu a súa trémula man dereita, coma se quixese tocarme; pero retirouna deseguido, antes de que eu comprendese o seu intento e determinase o modo de recibilo.

–Ao falar do teu amigo dixéchesme que poderías informarme de como me sería dado facer algo útil para el. Algo que a ti mesmo che gustaría realizar.

–Así é. Algo que a min me gustaría poder facer.

–O que?

Empecei a explicarlle a secreta historia do que fixera para lograr que Herbert chegase a ser socio da casa en que traballaba. Non avanzara moito nas miñas explicacións, cando me pareceu que a miña interlocutora se fixaba máis en min que no que dicía. E contribuíu a aumentar esta crenza o feito de que, cando deixei de falar, pasaron algúns instantes antes de que me demostrase notar que eu gardaba silencio.

–Acaso te interrompiches –preguntoume, coma se de verdade me tivese medo– porque che son tan odiosa que nin sequera te sentes con forzas para seguir falándome?

–De ningún xeito –contesteille–. Como pode vostede imaxinalo sequera, señorita Havisham? Interrompinme por crer que non prestaba vostede atención ás miñas palabras.

–Talvez non –contestou, levando unha man á cabeza–. Volve empezar, e eu mirarei para outro lado. Imos ver: refíreme todo iso.

Apoiou a man no seu bastón con aquela resoluta acción que lle era habitual e mirou ao lume con expresión demostrativa de que se obrigaba a escoitar. Continuei a miña explicación e díxenlle que abrigara a esperanza de terminar o asunto polos meus propios medios, pero que agora fracasara. Esta parte da miña explicación, segundo lle recordei, envolvía outros asuntos que non podía detallar, porque formaban parte dos segredos doutro.

–Moi ben –dixo movendo a cabeza en sinal de asentimento, pero sen mirarme–. E que cantidade se necesita para completar o asunto?

–Novecentas libras.

–Se che dou esa cantidade para o obxecto expresado, gardarás o meu segredo como gardaches o teu?

–Coa mesma fidelidade.

–E estarás máis tranquilo acerca deste asunto?

–Moito máis.

–Es moi desgraciado agora?

Fíxome esta pregunta sen mirarme tampouco, pero nun ton de simpatía que non lle era habitual. Non puiden contestar deseguido porque me faltou a voz, e, mentres tanto, ela puxo o brazo esquerdo a través do puño do seu bastón e descansou a cabeza nel.

–Estou lonxe de ser feliz, señorita Havisham, pero teño outras causas de intranquilidade ademais das que vostede coñece. Son os segredos a que me referín.

Tras uns momentos levantou a cabeza e de novo mirou ao lume.

–Pórtaste con moita nobreza ao dicirme que tes outras causas de infelicidade. É certo?

–Demasiado certo.

–E non podería servirche a ti, Pip, así como sirvo ao teu amigo? Non podo facer nada no teu obsequio?

–Nada. Agradézolle a pregunta. E moito máis aínda o ton con que ma fixo. Pero non pode vostede facer nada.

Levantouse entón do seu asento e buscou coa mirada algo con que escribir. Alí non había nada apropiado, e por iso tomou do seu peto unhas tabletas de marfil montadas en ouro mate e escribiu nunha delas cun lapis de ouro, tamén mate, que colgaba do seu pescozo.

–Continúas en termos amigables co señor Jaggers?

–Si, señora. Onte á noite ceei con el.

–Isto é unha autorización para el a fin de que che pague este diñeiro, que quedará á túa discreción, para que o empregues en beneficio do teu amigo. Aquí non teño diñeiro ningún; pero se cres mellor que o señor Jaggers non saiba nada deste asunto, mandareicho.

–Moitas grazas, señorita Havisham. Non teño ningún inconveniente en recibir esta suma de mans do señor Jaggers.

Leume o que acababa de escribir, que era expresivo e claro e evidentemente encamiñado a librarme de toda sospeita de que quixese aproveitarme daquela suma. Tomei as tabletas da súa man, tremente e que tremeu máis aínda cando quitou a cadea que suxeitaba o lapis e púxoma na man. Fixo todo isto sen mirarme.

–Na primeira folla está o meu nome. Se algunha vez podes escribir debaixo del «perdóoa», aínda que sexa moito despois de que o meu corazón se convertese en po, rógoche que o fagas.

–Oh señorita Havisham! –exclamei–. Podo facelo agora mesmo. Todos incorremos en tristes equivocacións; a miña vida foi cega e inútil, e necesito tanto, tamén eu, o perdón e a compaixón alleos, que non podo mostrarme severo con vostede.

Volveu por vez primeira o seu rostro cara ao meu, e co maior asombro pola miña banda e ata co maior terror, axeonllouse ante min, levantando as mans pregadas dun modo semellante ao que sen dúbida empregou cando o seu pobre corazón era tenro e inocente, para implorar ao ceo acompañada da súa nai. Vela, co seu cabelo branco e o seu pálido rostro, axeonllada aos meus pés, fixo estremecer todo o meu corpo. Tratei de levantala e tendín os brazos máis preto, e, apoiando neles a cabeza, botouse a chorar. Xamais ata entón a vira derramar bágoas, e, crendo que o choro podería facerlle ben, inclineime cara a ela sen dicirlle unha palabra. E naquel momento, a señorita Havisham non estaba xa axeonllada, senón case tendida no chan.

–Oh! –exclamou, desesperada–. Que fixen! Que fixen!

–Se se refire vostede, señorita Havisham, ao que puido facer contra min, permítame que lle conteste: moi pouco. Eu amareina en calquera circunstancia. Está casada?

–Si.

Esta pregunta era completamente inútil, porque a nova desolación que se advertía naquela casa xa me informara sobre este extremo.

–Que fixen! Que fixen! –repetiu, retorcendo as mans e repenando o branco cabelo. E volveu lamentar–: Que fixen!

Non sabía que contestar nin como consolala. Dabondo me constaba que obrara moi mal, animada polo seu violento resentimento, polo seu burlado amor e o seu orgullo ferido, ao adoptar unha pícara impresionable para moldeala de acordo cos seus sentimentos. Pero era preciso recordar que ao subtraerse á luz do día abandonara infinitamente moito máis. Ao encerrarse apartárase a si mesma de mil influencias naturais e consoladoras; a súa mente, na soidade, enfermara, como non podía menos de ocorrer ao subtraerse das intencións do seu Creador. E érame imposible mirala sen sentir compaixón, pois advertía que estaba moi castigada por converterse nunha ruína, por non ter ningún lugar na terra en que nacera; pola vaidade da dor, que fora a súa principal teima, como a vaidade da penitencia, do remorso e da indignidade, así como outras monstruosas vaidades que foron outras tantas maldicións neste mundo.

–Ata que falaches con ela na túa visita anterior e ata que vin en ti, coma se fose un espello, o que eu mesma sentira noutros tempos, non souben o que fixera. Que fixen, meu Deus! Que fixen!

E repetiu esta exclamación infinitas veces.

–Señorita Havisham –díxenlle en canto gardou silencio–, pode vostede afastarme da súa mente e da súa conciencia. Pero en canto a Estella, é un caso diferente, e se algunha vez pode vostede desfacer o que fixo ao impoñer silencio a todos os seus tenros sentimentos, será moito mellor dedicarse a iso que a lamentar o pasado, aínda que fose durante cen anos enteiros.

–Si, si, xa o sei, pero, querido Pip... –e o seu ton demostrábame o tenro afecto feminino que por min sentía–. Querido Pip, creme cando che digo que non me propuxen máis que evitarlle a miña propia desgraza. Ao principio non me propoñía nada máis.

–Así o creo tamén –contestei.

–Pero cando creceu, facendo prever que sería moi fermosa, gradualmente fixen máis e obrei peor; e coas miñas loanzas e afagos, coas miñas xoias e as miñas leccións, coa miña persoa ante ela, roubeille o corazón para substituílo por un anaco de xeo.

–Mellor sería –non puiden menos que exclamar– deixarlle o seu propio corazón, aínda que quedase esna

quizado ou ferido. Entón a señorita Havisham miroume, talvez sen verme, e de novo volveu preguntarme que fixera.

–Se coñeceses a historia enteira –dixo logo–, teríasme máis compaixón e comprenderíasme mellor.

–Señorita Havisham –contestei con tanta delicadeza como me foi posible–, desde que abandonei esta rexión creo coñecer a súa historia enteira. Sempre me inspirou moita compaixón, e espero que a comprendese, dándome conta da súa influencia. Cre vostede que o que pasou entre nós me dará a liberdade de facerlle unha pregunta acerca de Estella? Non a Estella de agora, senón a que era cando chegou aquí.

A señorita Havisham estaba sentada no chan, cos brazos apoiados na cadeira e a cabeza descansando neles. Miroume cara a cara cando lle dixen isto, e contestou:

–Fala.

–De quen era filla Estella?

Moveu negativamente a cabeza.

–Non o sabe vostede?

Fixo outro movemento negativo.

–Pero tróuxoa o señor Jaggers ou mandouna aquí?

–Tróuxoa el mesmo.

–Quere vostede referirme a razón da súa vinda?

–Había xa moito tempo que eu estaba encerrada nestas estancias –contestou en voz baixa e precavida–. Non sei canto tempo había, porque, como sabes, os reloxos están parados. Entón díxenlle que necesitaba unha nena para educala e amala e para evitarlle a miña triste sorte. Vino por vez primeira cando o mandei chamar a fin de que me preparase esta casa e a deixase desocupada para min, pois lin o seu nome nos xornais antes de que o mundo e eu nos separásemos. El díxome que buscaría unha nena orfa; e unha noite tróuxoa aquí durmida e eu chameina Estella.

–Que idade tiña entón?

–Dous ou tres anos. Ela non sabe nada, fóra de que era orfa e que eu a adoptei.

Tan convencido estaba eu de que a criada do señor Jaggers era a súa nai que non necesitaba ningunha proba máis clara, porque para calquera, segundo me parecía, a relación entre ambas as mulleres sería absolutamente indubidable.

Que podía esperar prolongando aquela entrevista? Lograra o que me propuxera en favor de Herbert. A señorita Havisham comunicoume todo o que sabía acerca de Estella, e eu díxenlle e fixen canto me foi posible para tranquilizala. Pouco importa cales foron as palabras da nosa despedida, pero o caso é que nos separamos.

Cando baixei a escaleira e cheguei ao aire libre era a hora do crepúsculo. Chamei á muller que me abriu a porta para entrar e díxenlle que non se molestase aínda, porque quería dar un paseo ao redor da casa antes de marchar. Tiña o presentimento de que non volvería nunca máis, e experimentaba a sensación de que a moribunda luz do día conviña en gran maneira á miña última visión daquel lugar.

Pasando á beira das ruínas dos barrís, polo lado dos cales paseara tanto tempo atrás e sobre os que caera a choiva de infinidade de anos, podrecéndoos en moitos sitios e deixando no chan brañas en miniatura e pequenos estanques, dirixinme cara ao descoidado xardín. Dei unha volta por el e pasei tamén polo lugar en que pelexaramos Herbert e eu; logo andei polos carreiros que percorrera en compañía de Estella. E todo estaba frío, solitario e triste.

Encamiñándome cara á fábrica de cervexa para emprender o regreso, levantei o oxidado picaporte dun portelo no extremo do xardín e botei a andar a través daquel lugar. Dirixíame cara á porta oposta, difícil de abrir entón, porque a madeira se inchara coa humidade e as bisagras caían a pedazos, sen contar con que o limiar estaba cheo de áspera lama. Naquel momento volvín a cabeza cara atrás. Iso foi causa de que se repetise a ilusión de que vía á señorita Havisham colgando dunha viga. E tan forte foi a impresión, que quedei alí estremecido, antes de darme conta de que era unha alucinación. Pero inmediatamente dirixinme ao lugar en que imaxinara ver un espectáculo tan extraordinario.

A tristeza do sitio e da hora e o terror que me causou aquela ficción, aínda que momentánea, produciume un temor indescritible cando cheguei, entre as abertas portas, onde unha vez me arrincara os cabelos despois que Estella me magoara o corazón. Dirixíndome ao patio dianteiro, quedei indeciso entre se chamaría á muller para que me deixase saír pola porta cuxa chave tiña, ou se primeiro iría arriba para asegurarme de que non lle ocorría ningunha novidade á señorita Havisham. Decidinme polo último e subín.

Mirei ao interior da estancia onde a deixara, e vina sentada na escangallada cadeira, moi preto do lume e dándome as costas. Cando xa me retiraba, vin que, de súpeto, xurdía unha gran labarada. No mesmo momento, a señorita Havisham botou a correr cara a min gritando e envolta en chamas que chegaban a grande altura.

Eu levaba posto un groso abrigo, e, sobre o brazo, unha capa tamén rexa. Sen perder momento, achegueime a ela e boteille as dúas pezas encima; ademais, tirei do mantel da mesa co mesmo obxecto. Con el arrastrei a morea de podremia que había no centro e toda sorte de sucias cousas que se escondían alí; ela e eu estabamos no chan, loitando como encarnizados inimigos, e canto máis apertaba os meus abrigos e o mantel arredor dela, máis fortes eran os seus gritos e maiores os seus esforzos por liberarse. De todo iso deime conta polo resultado, pero non porque entón pensase nin notase cousa ningunha. Nada souben, a non ser que estabamos no chan, xunto á mesa grande, e que no aire, cheo de fume, flotaban algúns fragmentos de tea aínda acesos e que, pouco antes, foron o seu murcho traxe de noiva.

Ao mirar ao redor de min vin que corrían apresuradamente polo chan os escaravellos e as arañas e que, dando gritos de terror, acudiran á porta todos os criados. Eu seguín contendo con toda a miña forza á señorita Havisham, coma se se tratase dun preso que quixese fuxir, e chego a dubidar de se entón me dei de conta de quen era ou por que loitaramos, por que ela se vira envolvida en chamas e tamén por que estas desapareceran, ata que vin os fragmentos acesos do seu traxe, que xa non revoaban, senón que caían ao redor de nós convertidos en cinzas.

Estaba insensible, e eu temía que a movesen ou a tocasen. Mandamos en busca de socorro e sostívena ata que chegou, e, pola miña banda, sentín a ilusión, nada razoable, de que se a soltaba xurdirían de novo as chamas para consumila. Cando me levantei ao ver que chegaba o cirurxián, asombreime notando que as miñas mans recibiran graves queimaduras, porque ata entón non sentira a menor dor.

O cirurxián examinou á señorita Havisham e dixo que recibira graves queimaduras, pero que, por si mesmas, non poñían en perigo a súa vida. O máis importante era a impresión nerviosa que sufrira. Seguindo as instrucións do cirurxián, leváronlle alí a cama e puxérona sobre a gran mesa, que resultou moi apropiada para a curación das súas feridas. Cando a vin outra vez, unha hora máis tarde, estaba deitada onde a vira golpear co seu bastón dicindo, ao mesmo tempo, que alí repousaría un día.

Aínda que ardera todo o seu traxe, segundo me dixeron, aínda conservaba o seu aspecto de noiva espectral, pois envolvérona ata o pescozo en algodón en rama, e mentres estaba deitada, cuberta por unha saba, o recordo de algo fantástico que fora aínda flotaba sobre ela.

Ao preguntar aos criados souben que Estella estaba en París, e fixen prometer ao cirurxián que lle escribiría polo seguinte correo. Eu encargueime de avisar á familia da señorita Havisham, propoñéndome dicirllo tan só a Matthew Pocket, ao que deixaría en liberdade de que fixese o que mellor lle parecese con respecto aos demais. Así llo comuniquei ao día seguinte por medio de Herbert, en canto estiven de regreso na capital. Aquela noite houbo un momento en que ela falou xuizosamente do que sucedera, aínda que con terrible vivacidade. Cara á medianoite empezou a desvariar, e a partir de entón repetiu durante un longo anaco, con voz solemne: «Que fixen!» Logo dicía: «Cando chegou non me propuxen máis que evitarlle a miña propia desgraza». Tamén engadiu: «Colle o lapis e debaixo do meu nome escribe: “Perdóoa”». Xamais cambiou a orde destas tres frases, aínda que ás veces se esquecía dalgunha palabra e, deixando aquel branco, pasaba á seguinte.

Como non podía facer nada alí e, por outra banda, tiña cerca da miña casa razóns máis que suficientes para sentir ansiedade e medo, que ningunha das palabras da señorita Havisham podía afastar da miña mente, decidín aquela mesma noite regresar na primeira dilixencia, aínda que co propósito de andar unha milla máis ou menos, para subir ao vehículo máis aló da cidade. Por conseguinte, cara ás seis da mañá inclineime sobre a enferma e toquei os seus beizos cos meus, precisamente cando ela dicía: «Colle o lapis e escribe debaixo do meu nome: Perdóoa.»